سوغات زنجان؛ از چاقو تا نان برنجی اصیل
وقتی‌که صحبت از زنجان می‌شود، اولین کلمه‌ای که به ذهن ما خطور می‌کند «چاقو» است؛ اما چاقو تنها یکی از سوغاتی‌های متنوع شهر زنجان به‌حساب می‌آید. زنجان از نظر تنوع سوغاتی، در جایگاه بالایی در سطح کشور قرار دارد و هرکسی که به این شهر سفر می‌کند، دست خالی بازنمی‌گردد. سوغات زنجان علاوه بر شیرینی و صنایع دستی، حتی شامل سبزی‌های کوهی نیز می‌شود. همان‌طور که می‌دانید، هیچ سفری بدون خرید سوغاتی کامل نمی‌شود. پس اگر قصد دارید تا به‌زودی به زنجان سفر کنید، با ما همراه شوید تا باهم به جست‌وجوی کامل سوغات زنجان و صنایع دستی آن برویم.
خوراکی‌های مخصوص زنجان
اگر می‌خواهید در زنجان شکم‌گردی کنید، خوراکی‌های زیر را امتحان کنید.
۱- شیرینی شستی
شیرینی شستی از مهم‌ترین سوغاتی‌های زنجان است. اگر در ایام نوروز به زنجان سفر کنید، این نوع شیرینی را در هر خانه‌ای خواهید یافت. زنان زنجانی شیرینی شستی را در خانه‌هایشان تهیه می‌کنند. همان‌طور که از نام این شیرینی پیداست، شیرینی پزان با انگشت شست حفره‌ای در میان تکه‌ای خمیر ایجاد می‌کنند و داخل آن عسل، شیره انگور یا خرما و مربا می‌ریزند. این شیرینی سپس در مغز پسته و بادام غلتانده می‌شود و طعمی منحصربه‌فرد به خود می‌گیرد.
۲- نان اردک
نان اردک زنجان از نان‌های سنتی این شهر محسوب می‌شود. نان اردک در ابتدا توسط زنان در خانه‌ها پخت می‌شد، اما اگر امروز به شیرینی فروشی‌های سراسر شهر مراجعه کنید، نان اردک را هم در پشت ویترین خواهید یافت. نان اردک با آرد بربری، شیر، تخم‌مرغ، شکر، بکینگ پودر و روغن تهیه می‌شود و گاهی قنادان به سلیقه خود در آن آب پنیر هم می‌ریزند. پس از اینکه خمیر نان اردک آماده شد، آن را در روغن سرخ می‌کنند.
۳- انگشت‌پیچ
شیرینی انگشت‌پیچ علاوه بر همدان، در زنجان نیز پرطرفدار است. انگشت‌پیچ به‌طورکلی به هر چیزی گفته می‌شود که مانند عسل یا شیره انگور به دور انگشت می‌پیچد. زنجانی‌ها در تهیه انگشت‌پیچ از سفیده تخم‌مرغ، گلاب، شکر و آب استفاده می‌کنند. ترکیب این مواد باهم موجب تشکیل بافت سفتی شبیه به عسل می‌شود. زنجانی‌ها برای تزئین انگشت‌پیچ از مغزهای مختلف نظیر بادام، پسته و فندق استفاده می‌کنند. اگر روزی به زنجان آمدید، می‌توانید این سوغاتی را از بازارهای این شهر تهیه کنید. برای یافتن مرغوب‌ترین نوع انگشت‌پیچ، به بازار تاریخی زنجان سر بزنید.
۴- نان برنجی
نان برنجی تقریباً در هر شهری از ایران تهیه می‌شود و نمی‌توان با قاطعیت گفت که این شیرینی سوغات کدام شهر است؛ اما زنجانی‌ها معتقدند که نان برنجی برای اولین بار در زنجان پخت شد و خاستگاه این شیرینی به شهر آن‌ها بازمی‌گردد.
نان برنجی زنجان یکی از باکیفیت‌ترین نان‌های برنجی در سراسر ایران است. پس امتحان کردن این شیرینی به هنگام سفر به زنجان ضروری به نظر می‌رسد. ازآنجایی‌که نان برنجی بسیار ترد است و زود از هم می‌پاشد، حمل‌ونقل آن دشوار است. پس توصیه ما به شما این است که نان برنجی را در زنجان تهیه کرده و در همین شهر میل کنید.
۵- سقز از سوغات زنجان
سقز شیره درختی به نام بنه یا درخت پسته وحشی است که در فصل پاییز، با شکاف در تنه آن‌ها، به‌طور طبیعی خارج می‌شود. سقز علاوه بر مصرف به شکل آدامس، خواص دارویی نیز دارد و زنجانی‌ها از آن برای کمک به هضم غذا، جلوگیری از پوسیدگی دندان‌ها و رفع بوی بد دهان استفاده می‌کنند. سقز را می‌شود به‌عنوان مرهمِ روی زخم هم استفاده کرد.
سبزیجات کوهی زنجان
سبزی‌های زنجان هم از عطر و طعم خوبی برخوردار هستند. از جمله بهترین سبزی‌های این استان را در ادامه آورده‌ایم.
۶- تره کوهی
نام دیگر تره کوهی در زنجان، گل‌آقا است. تره کوهی شبیه به تره فرنگی است و طعم تندی شبیه به سیر یا پیاز دارد. تره کوهی از ارزش غذایی بالایی برخوردار است و به گفته متخصصان طب سنتی به تقویت حافظه، کاهش بیماری‌هایی چون سرطان و سکته قلبی، تقویت سیستم دفاعی بدن، افزایش قدرت بینایی و دفع کلسترول کمک می‌کند.
۷- سبزی غازیاقی
غازیاقی نوعی گیاه خودرو است که در اطراف رودخانه‌ها و دامنه‌های کوه‌های زنجان می‌روید. اگر به مناطق کوهستانی زنجان سفر کنید، به‌راحتی غازیاقی را خواهید یافت. بارش فراوان باران در این مناطق، به رشد سبزی غازیاقی کمک کرده است. غازیاقی به معنای «پای غاز» است و به خاطر شباهت این سبزی به پای غاز، چنین نامی دارد. غازیاقی گیاهی خوشبو و خوش‌طعم است و زنان زنجانی از آن در تهیه آش، سوپ و برنج استفاده می‌کنند. اگر روزی به بازارهای زنجان رفتید، می‌توانید غازیاقی را در قالب سبزی کوهی خریداری کنید.
۸- پیاز کوهی
پیاز کوهی دیگر سوغات زنجان است که در دامنه کوه‌ها به‌طور خودرو رشد می‌کند. زنجانی‌ها از پیاز کوهی در تهیه سالاد و آش استفاده می‌کنند. پیاز کوهی که نام محلی آن والک است، طعم فوق‌العاده‌ای به غذا می‌دهد.
متخصصان طب سنتی معتقدند که پیاز کوهی دارای خواص درمانی برای رفع سفیدی مو و رشد مجدد موهای مشکی است. به‌علاوه، زنجانی‌ها از آش پیاز کوهی برای درمان عفونت ریه‌ها و سرماخوردگی استفاده می‌کنند.
صنایع دستی زنجان
صنایع دستی‌های مختلف زنجان از بهترین سوغات آن هستند.
۹- چاقوسازی
چاقوی زنجان شهرت بسیاری در تمام ایران است. چاقوسازی در زنجان از نسل‌های دور به نسل امروزی انتقال یافته و همچنان نیز با قدرت ادامه دارد. ورود دستگاه‌های جدید به این صنعت باعث شده تا چاقوسازی امروزی با زحمت کمتری انجام شود و کیفیت بالایی هم داشته باشد. چاقوهای زنجانی از فولاد ضدزنگ ساخته می‌شوند و پس از عملیات چکش‌کاری و حرارت دهی، تیز و بادوام می‌شوند. چاقوسازی زنجان به ظرافت، تناسب و قدرت در برش معروف است. اگر قصد خرید چاقو از زنجان را دارید، می‌توانید انواع مختلف چاقوهای ضامن‌دار، ساده، میوه‌خوری، شکاری، کاردهای کمری، کاردهای آشپزی، قلم‌تراش و چندکاره را در بازار این شهر بیابید.
۱۰- ملیله‌کاری
ملیله‌کاری از صنایع دستی قدیمی زنجان است و قدمت آن به قرن دهم هجری بازمی‌گردد. ملیله‌کاری در عصر سلجوقیان رونق گرفت و با روی کار آمدن صفویان به اوج خود رسید. آثار ملیله‌کاریِ تاریخی و اشاره به این هنر در سفرنامه‌ها و کتب قدیمی، همگی حکایت از قدمت ملیله‌کاری در زنجان دارند. ملیله‌کاری در زنجان شاخه‌ای از هنر فلزکاری است و تا پیش از حکومت پهلوی، یکی از هنرهای بومی زنجان به شمار می‌رفت. امروزه می‌توانید ملیله‌کاری را در بازارهای زنجان با طرح‌های بته‌جقه، برگ فرنگی، غنچه و پیچک بیابید.
۱۱- مسگری
ازآنجایی‌که فلز مس اولین فلزی بود که بشر آن را کشف کرد، مسگری یکی از قدیمی‌ترین صنایع مرتبط با فلزات است. مسگری در ایران نیز سابقه‌ای طولانی دارد و در هر شهر دارای بازاری جداگانه برای خود با نام «بازار مسگرها» است. مسگری در زنجان به پیش از دوران سلجوقیان بازمی‌گردد، اما رونق و شکوه آن به دوره سلجوقیان و ایلخانان تعلق دارد.
در مسگری زنجان از روش کنده‌کاری برای ایجاد نقوش بر روی فلز استفاده می‌شود و همین امر مسگری این شهر را از سایر نقاط ایران متمایز کرده است. وقتی‌که به بازار مسگرهای زنجان مراجعه می‌کنید، می‌توانید انواع ظروف مسی کاربردی و تزئینی را در ابعاد مختلف بیابید. بسیاری از گردشگرانی که به زنجان سفر می‌کنند، به دنبال خرید ظروف آشپزی مسی به خاطر خواص درمانی آن هستند.
۱۲- چاروق دوزی
چاروق نوعی کفش سنتی است که مردمان در گذشته برای عبور از مسیرهای سنگلاخ و صعب‌العبور کوهستانی به پا می‌کردند. چاروق با چرم گاو و نخ ابریشمی دوخته می‌شود. چاروق دوزی هنری بسیار قدیمی است و به دوران ساسانیان تعلق دارد، اما اوج رونق آن به زمان صفویان بازمی‌گردد.
چاروق‌های زنجان در طرح‌ها و نقش‌های مختلفی دوخته می‌شوند و شما می‌توانید آن‌ها را در نوع تمام چرم، توری، پرده بند و تمام پوست در بازارهای این شهر بیابید. هرکدام از این چاروق ها به روش منحصربه‌فردی دوخته می‌شوند و سبک خاصی دارند. چاروق‌های امروزی بیشتر زنانه هستند و نوعی کالای تشریفاتی به‌حساب می‌آیند.
۱۳- قالی‌بافی از سوغات زنجان
زنجان سابقه‌ای طولانی در بافت فرش دارد و قدمت این هنر در زنجان به اوایل دوران ساسانیان بازمی‌گردد. ریز ماهی، ماهی درهم، نقشه قلتوق، افشار و بیجار از مشهورترین طرح‌های بافت فرش در زنجان هستند. فرش افشار زنجان در دسته قالی‌های ریزبافت قرار دارد و در سراسر ایران بسیار پرطرفدار است. اگر به بازار فرش زنجان سر بزنید، می‌توانید ظرافت و زیبایی را در فرش افشار زنجانی به چشم ببینید. این نوع فرش از کالاهای صادراتی استان زنجان محسوب می‌شود.
۱۴- جاجیم‌بافی
افراد بسیاری در زنجان به بافت جاجیم مشغول هستند. جاجیم زنجانی از پشمی تابیده‌شده به نام الوان بافته می‌شود و کاربردهای فراوانی نظیر رختخواب‌پیچ دارد. گاهی در بافت جاجیم از نخ پنبه، نخ ابریشمی و کاموا نیز استفاده می‌شود. جاجیم‌های زنجان طرح‌ها و رنگ‌های مختلفی دارند.
۱۵- گلیم‌بافی
گلیم‌بافی از صنایع دستی مهم و سوغات زنجان به شمار می‌آید. هنرمندان زنجانی گلیم‌های خود را در طرح‌هایی با نقوش حیوانی، گیاهی و هندسی می‌بافند. روستاهای قره پشتلو و انگوران از مهم‌ترین مراکز گلیم‌بافی در زنجان هستند.
۱۶- سوزن‌دوزی
منجوق‌دوزی و گلدوزی از زیرشاخه‌های هنر سوزن‌دوزی محسوب می‌شوند و زنجانی‌ها در این هنر تبحر بالایی دارند. از هنر منجوق‌دوزی و گلدوزی در تزئین لباس و پارچه استفاده می‌شود و شما می‌توانید آن‌ها را به‌عنوان سوغات زنجان با خود به شهرتان ببرید.
۱۷- نمدبافی
زنجانی‌ها در تهیه و تولید نمد نیز دستی بر آتش دارند. نمد از محصولات سنتی است که از پشم تهیه می‌شود. نمدبافان در تولید نمد، الیاف پشمی را به هم نمی‌بافند، بلکه آن‌ها را با کمک فشار، رطوبت و حرارت در هم فشرده می‌کنند. زنجانی‌ها از پشم بهاره گوسفند در تهیه نمد بهره می‌برند. مقدار پشم استفاده‌شده در تولید نمد برابر با پشم به‌کاررفته در تولید قالی است، اما ازآنجایی‌که نمد در طول یک روز آماده می‌شود، نسبت به قالی قیمت پایین‌تری دارد.
۱۸- رنگرزی از سوغات زنجان
آوازه زنجان در صنعت رنگرزی در سراسر کشور پیچیده است. زنجانی‌ها در رنگ کردن کالاهای نساجی مانند نخ، پارچه و پوشاک تبحر بالایی دارند. اگر پارچه‌ای دارید که می‌خواهید رنگ تازه‌ای به تاروپود آن بزنید، در سفر بعدی خود به زنجان آن را به دست رنگرزان پرآوازه بسپارید.
۱۹- هنر خاتم‌کاری و مینیاتور
خاتم‌کاری از هنرهای باستانی در ایران است و از سوغات زنجان هم به حساب می‌آید. در هنر خاتم‌کاری، ترکیبی از چندضلعی‌های منظم از جنس‌های مختلف، در کنار هم قرار می‌گیرند و محصولی نفیس را خلق می‌کنند. خاتم‌های زنجانی از نوع پنج، شش، هفت، هشت و ده ضلعی هستند و زمان و دقت بالایی صرف ساخت آن‌ها می‌شود.
مینیاتور نیز یکی دیگر از هنرهای ظریف و نفیس در زنجان است. هنرمندان زنجانی در آثار مینیاتور خود از طرح‌های پرندگان و حیوانات، شاخ و گل و برگ و خطوط اسلیمی و ختایی بهره می‌برند.
آثار خاتم‌کاری و مینیاتور از محبوب‌ترین و نفیس‌ترین سوغاتی‌هایی هستند که شما می‌توانید از زنجان با خود به یادگار به شهرتان ببرید.