مجسمه سازی

حجم مهمترین عنصر در طرح یک مجسمه محسوب می شود. مجسمه ممکن است بصورت همه جانبی یا بصورت نقش برجسته باشد. مجسمه همه جانبی شیئی است مستقل و جدا که فضایی را اشغال می کند. ولی نقش برجسته به زمینه ای متصل شده و یا کمابیش از آن بیرون آمده است.

تاریخچه مجسمه در ایران:

 

کاوشهای باستانشناسی و آثار بجا مانده از بناهای تاریخی نشان می دهد هنر مجسمه سازی و پیکر تراشی در ایران قدمتی چند هزار ساله دارد و این هنر بشکل بسیار پیشرفته ای در گذشته اجرا می شده است. البته این هنر، در مناطق مختلف ایران برحسب عناصر اجتماعی و یا علل متغیر دیگر تفاوت چشمگیری در شکل و سبک و محتوا داشته است. به عنوان مثال در خطه فارس و خوزستان بیشتر این احجام سنگی، نمادی از شیر بوده و در بخش هایی از آذربایجان نمادی از قوچ و اسب را در مقبره های افراد مورد نظر استوار می کردند. نقش برجسته های سرستون های سنگی اماکن مقدسه و مجموعه این نمونه ها  را می توان سرآغاز هنر مجسمه سازی در ایران دانست که بیش از چند صد سال قدمت دارد. صرفنظر از پیکرتراشی ها و حجاریهای احجام سنگی موجود در آثار و میراث باستانی ما در سلسله هخامنشی و ساسانی که بطور قطع از هنرمندان کشورهای مغلوب مانند رم باستان و غیره بهره می برد. باید گفت تاریخ مجسه سازی در کشور قدمتی طولانی دارد.

 بعد از فتح ایران توسط مسلمانان و با توجه به حرام بودن بت تراشی و بت پرستی در دین اسلام این صنعت و هنر نیز در ایران تقریباً از بین رفت و آثار چندان زیادی در این مدت خلق نشد و تنها می توان به چند نقش برجسته و سفالینه هایی با اشکال مختلف در این دوره اشاره کرد. در سده های پیش از دوران سلسله صفوی، حداقل از مقاطع تاریخ دودمان افشاریه تا زندیه و قاجاریه برای بزرگداشت و یادبود قهرمانها، ادبا، فضلا، عرفا و دانشمندان، احجامی از نیم تنه آنان و یا به اقتضای شخصیت متوفی از مجسمه شیر به عنوان سمبل و نماد شجاعت و دلیری، توسط هنرمندان این رشته پیکرتراشی می شد و بر قبور مربوطه نسب می گردید.

هنر مجسمه سازی در ایران، طی روند تکاملی خود از ۷۰ سال پیش به اینطرف طبق شواهد موجود با هنر مجسمه سازی جهان بویژه ملل غرب تا حدودی راه تحول را پیموده است.

اولین کسی که در دوره معاصر مجسمه سازی را به صورت حرفه ای فرا گرفت و پایه گذار این هنر در دوره معاصر گردید، استاد ابوالحسن صدیقی بود. ایشان بعد از چند سال تحصیل در ایتالیا به ایران بازگشت و در سال ۱۳۱۱ با قبول ریاست مدرسه صنایع مستظرفه خدمت شایانی را در پیشرفت هنر نقاشی و مجسمه سازی این مرز و بوم انجام داد و نوانست شاگردان زیادی به جامعه هنر ایران تقدیم نماید.

با پیروزی انقلاب اسلامی تدریس این رشته تا مدتی به حال رکود درآمد و بعد از چند سال رکود مجدداً از سال ۱۳۷۷ در دانشکده هنر دانشگاه تهران در کنار سایر رشته های هنری به قبول دانشجو پرداخته و تاکنون فارغ التحصیلان خوبی به جامعه تقدیم نموده است.

 

تاریخچه مجسمه سازی در زنجان:

از حدود سال ۱۳۶۸ علاقه مندان به هنر مجسمه سازی در شهر زنجان مشغول به فعالیت شدند و با وجود مشکلات زیاد و نوپا بودن توانستند قدمهای محکم و استواری در این زمینه بردارند. نبود اساتید مجرب مجسمه سازی در سطح استان مانع حرکت علاقه مندان به این هنر نشده و این افراد با علاقه و پشتکار خود توانستند به موفقیتهای چشمگیری دست یابند.

از جمله هنرمندان فعال مجسمه ساز در زنجان می توان به افراد زیر اشاره نمود.

  یداله محمودی- شاهرخ روحی فرد- علی چراغی- جلال رحمتی- محمد رضا خلج و مرحوم احمد فضلی

مراحل ساخت برخی مجسمه ها :

۱- اجرای تندیس فلزی:

ابتدا از ایده مورد نظر چند طرح زده و مناسبترین آن را برای اجرا آماده می کنیم. در صورت لزوم ابتدا با گل یا گچ یا خمیر مجسمه سازی ماکت کوچکی درست می کنیم و با مقیاس مناسب از فلز اجرا می کنیم. در این روش فلزات را به قطعات دلخواه بریده و کنار هم قرار می دهیم و آنها را بوسیله دستگاه جوش به هم جوش می دهیم تا طرح کامل شود.

۲- اجرای تندیس چوبی و سنگی:

            در این روش ابتدا طرح و ماکت اجرا می شود و به تناسب ماکت و مقیاس مورد نظر سنگ مناسب یا چوب تهیه می کنیم و طرح را روی چوب یا سنگ بوسیله ماژیک انتقال می دهیم و حجم های اضافی را از آن جدا می کنیم تا به مراحل ریزه کاری برسد. در این مرحله با ابزار ریز ؟ و متناسب با محل اجرا شروع به کنده کاری می کنیم و در پایان از سوهان و سنباده برای صاف کردن سطح کار استفاده می کنیم.

۳- اجرای مجسمه های  بِتُنی و فایبرگلاس:

ابتدا ماکت کوچکی از طرح مورد نظر را اجرا می کنیم. ماکت را می توان با گل، گچ، . یا خمیر مجسمه سازی اجرا کرد. بعد از پایان ماکت و رفع معایب کار، شروع به ساخت مجسمه بزرگ و اصلی می نمایند. برای اجرای کارهای بزرگ اسکلت بندی لازم است که معمولاً با میلگرد و توری اجرا می شود و روی آن را گل یا گچ(بستگی به نوع کار) اضافه می کنند تا کلیت کار انجام گیرد. بعد از اجرای فرمهای مناسب و ریزه کاریها از مدل قاب گیری می شود. در صورتی که مدل اصلی با گچ اجرا شده باشد بهتر است از فایبر گلاس برای قالب گیری استفاده نماییم و اگر با گِل یا خمیر مجسمه سازی باشد قالب گیری با گچ مناسبتر است. بعد از قالب گیری قالب را از مجسمه جدا کرده و داخل آن را تمیز کرده و با مواد روغنی عایق کا ری می کنیم. تکه های قالب را به هم وصل کرده و مواد مورد نظر را داخل قالب می ریزیم تا سفت شود، بعد از سفت شدن مواد، قالب را جدا کرده و اصلاحات مورد نیاز را انجام می دهند. در نهایت رنگ مورد نظر را روی کار می آورند.

۴- اجرای مجسمه برنزی

    برای اجرای یک مجسمه برنزی ابتدا مدل اصلی با گچ ساخته می شود و از مواد سیلیکنی قالب گیری می شود. بعد موم زنبور عسل را آب کرده و داخل قالب می ریزند تا ضخامت مناسب خود را بگیرد و مابقی را از آن خارج می کنند و از مجسمه مومی قالب دولایه گچی می گیرند و آن را در کنار حرارت مناسب قرار می دهند تا موم از داخل لایه های قالب جدا شده و مواد مذاب را داخل قالب در شرایط خاص می ریزند. بعد از سرد شدن مواد قالب را شکسته و مجسمه را بیرون می آورند و پرداخت کاری های لازم و در نهایت با اسید آن را پتینه کاری می کنند تا حالت زیبایی به خود بگیرد.

روشها و اسلوب مجسمه سازی به ۳ گروه تقسیم می شود:

1. کنده کاری(حجاری): در این روش مجسمه ساز کار خود را با توده ای از ماده جامد(یک

قطعه سنگ یا چوب) آغاز می کند و در روند کاستن از توده مزبور به شکل مورد نظر می رسد.

1. جفتکاری: در این روش مجسمه ساز قطعات پیش ساخته و یا اشیای بافته را به مدد جوشکاری،

لحیم کاری، پرچ کردن، میخ زدن، چسبانیدن و غیره به هم متصل می کند تا طرح مورد نظر خود را تحقق بخشد. بنابراین این گونه مجسمه لزوماً از یک ماده همگن ساخته نمی شود. مجسمه های ساخته شده به روشهای شکل دهی و جفتکاری را می توان با اسلوبهای قالبگیری و ریخته گری به مجسمه های مقاوم و ماندنی بدل کرد.

( جهت تمایز دادن مجسمه سازی پیکرنما و مجسمه سازی انتزاعی مورد اخیر را به اصطلاح حجم سازی می نامند.)

مواد مورد استفاده در مجسمه سازی:

گل- گچ- چوب- سنگ- فلز(به خصوص مفرغ)- فایبرگلاس- عاج- صدف- کاغذ- موم کاغذ و …