موزه باستان شناسی سلطانیه
در قسمت جنوب غربی کهن دژ (ارگ سلطنتی)، گنبد سلطانیه به عنوان یکی از بناهای عظیم اسلامی و شاید باشکوه ترین آن ها، همچون نگینی سربرافراشته و خودنمایی میکند.
این بنا در دوران حکومت سلطان محمد خدابنده (اولجایتو) در مدت ۹ سال (از سال ۷۰۴ الی ۷۱۲ هجری قمری) احداث شده است. درباره این بنا، فرضیه های بسیاری از نظر تناسبها، ترکیبها، تلفیقها و دیگر ویژگیها از سوی مورخان، جغرافی دانان، باستان شناسان و حتی مردم عادی ابراز شده است که دو وجهه غالب دارند:
نظریه نخست، به مورخان و جغرافی دانان متقدم مربوط است که بنای گنبد را آرامگاه سلطان محمد خدابنده اولجایتو معرفی کرده اند. نظریه دوم، مربوط به انتساب و اختصاص بنا، از طرف اولجایتو، به آرامگاه علی بن ابیطالب(ع) و حسین بن علی(ع) است.
کارشناسان با بررسیهای باستان شناسی و مطالعه عناصر معماری، انتساب و اختصاص بنای گنبد سلطانیه به آرامگاه ائمه اطهار (ع) را مردود دانسته اند و روشن شده است که آرامگاه سلطانیه را غازان و اولجایتو به تقلید از آرامگاههای موجود در ایران ساخته اند.
گنبد سلطانیه، شکوه و برزگی کلیسای جامع مریم مقدس در فلورانس ایتالیا و مسجد ایاصوفیای ترکیه را تداعی میکند. این بنا، سومین بنای بزرگ تاریخی در جهان و نخستین بنای بزرگ تاریخی ایران میباشد. این بنا در دوران برپایی، بلندترین بنای جهان بوده است.معماری گنبد سلطانیه، نسبت به آثار مشابه، از نظر عظمت و ابعاد، منحصر به فرد است و نمونه بدیعی از یک آزمایش موفق است. این بنا دارای ۴۸/۵ متر ارتفاع، ۶۰/۲۵ متر دهانه قوس، ۸۷/۶ متر عرض جرز، ۵/۱۷ متر طول جرز از سمت بیرونی و ۶۰/۸ متر طول جرز از سمت درونی است. این بنا ۸ ایوان مرتفع و نزدیک به ۵۰ اتاق و فضای ویژه اتاق مانند دارد. گنبد سلطانیه نخستین بنایی است که تحول معماری دوران سلجوقی به معماری دوره ایلخانی را به وضوح نشان میدهد. سنگینی گنبد عظیم و قوسها و دیگر عنصرهای معماری را، جرزهای هشتگانه آن تحمل میکنند. محاسبات به عمل آمده نشان میدهند که سنگینی گنبد ۲۰۰ تنی بر روی جرزها که سطح مقطع هر کدام ۵۰ متر مربع میباشد، استوار شده است. مطالعات اخیر روشن کرده است که این عنصرها دارای مقطعهای توخالی نیز میباشند. این ویژگی، مقاومت جرزها را در برابر زمین لرزه و فشارهای ناشی از باد افزایش میدهد. به کارگیری تیرهای چوبی عاج دار در ابعاد و اندازه های مختلف، از این نظر، حایز اهمیت میباشد.
ملاط این بنا، مخلوطی از گچ و مقدار اندکی آهک است. گنبد سلطانیه با احتساب طبقه همکف، سه طبقه مشخص دارد: طبقه همکف ایوانهای هشتگانه را در خود جای داده است و شامل ایوانهای شمالغربی، شمال شرقی، ورودی و ایوان جنوبی مشرف به تربتخانه است. طبقه اول در ۴۰/۹ متری از کف کنونی بنا قرار گرفته و دارای دهلیزهای ارتباطی است که دورتادور بنا را احاطه کردهاند. طبقه آخر در ۸۰/۲۷ متری از کف قرار گرفته است. دراین طبقه، پاطاق گنبد و پایههای هشت ضلعی منارهها قرار دارند. ارتفاع پاطاق این طبقه ۴۰/۱ متر و ارتفاع گبد از طبقه آخر ۱۹متر است.
ورودی سردابه در ایوان ضلع جنوبی قرار گرفته است. طرح سردابه بسیار پیچیده و شامل ۷ واحد حجمی است که با یکدیگر ارتباط فضایی ندارند. این روش مقبره سازی با هیچ کدام از مقبره های شناخته شده کنونی ایران قابل مقایسه نیست. به احتمال قریب به یقین، سردابه بر اساس بینش و تفکر آیینهای مذهب شمن پرستی مغولی طرح ریزی شده است. با توجه به فلسفه و عقاید شمن پرستی و تأکید آن بر وجود ارواح خبیثه و انواع جادو، برای جلوگیری از ورود و مزاحمت ارواح خبیثه به حریم قبرها، گماردن محافظان و تعبیه مکانهایی برای برآوردن منظورهای فوق، امری ضروری بوده است.
گنبد سلطانیه از نظر تزئینات نمایشگر مرحله کمال معماری گذشته ایران است و خلاقیت طراحان، معماران و مهندسان زمان خود را به نمایش و داوری گذاشته است. در این بنا، دو لایه آرایش و زینت معماری شناسایی گردیده است: قسمتی از تزئینات لایه دوم به دوران اولجایتو و اوایل دوران سلطان ابوسعید بهادر تعلق دارد. تزئینات لایه نخست، به طور کلی، با پیشرفت کار ساخت بنا اجرا گردیده و در هنگام افتتاح ابواب البر، پایان پذیرفته است.
عمده ترین عنصرهای تزئیناتی در گنبد سلطانیه عبارتنداز: تزئینات آجری، گچبری، کتیبه نویسی و کاشیکاری که همگی با هم و با هماهنگی جالب توجهی سامان یافتهاند.
طولانی ترین کتیبه این بنای تاریخی کتیبه ای است که در فاصله ۳۶۰ سانتیمتری از کف گنبد، و در عرض ۷۵ سانتیمتری دور تا دور بنا نوشته شده است و به سوی ایوانها و جرزها ادامه یافته است. در این کتیبه، سوره “فتح” به خط زیبای ثلث نوشته شده است. در بالای هر یک از ایوانهای هشتگانه، یک حدیث ذکر گردیده است. در سطح قوس، در طبقه دوم ایوان شرقی، کتیبهای از آجرهای پیشبر در زمینه کاشیکاری معرق به رنگ سبز و آبی وجود دارد. بر این کتیبه، آیه ۱۲۵ سوره مبارکه “بقره” (سوره یکم) به خط کوفی نوشته شده است.
در سطح جرز ایوانهای جنوب شرقی و جنوب غربی، طرحهای تزئینی به شکل ترنج با رنگ آبی طراحی گردیده اند و خطهای کلی این نقشها، اسلیمی است. در لابه لای این نقشهای اسلیمی، کلمات ابوبکر، عمر، عثمان و علی، حسن و حسین پیوسته تکرار شده اند. این گنبد به تنهایی یکی از شگفتیهای معماری در ایران و جهان به شمار میرود و از ارزشهای درجه اول جهانگری برخوردار است.
اشیاء نمایشی در این موزه عبارتند از :
اشیاء کاوش شده از سلطانیه شامل انواع پی سوز سفالی یک قسمتی و بشقابی ساده ،انواع کاشی های زرنگار ، صلیبی ،ساده ،معرق و .. ، انواع سکه های مسی و نقره مربوط به دوره ایلخانی و …
شماره هماهنگی (آقای احمد رحمانی-مدیر اجرایی گنبد سلطانیه): ۰۹۱۲۷۷۲۴۶۰۶
بازدید شش ماهه اول : ۹ الی ۱۹ و شش ماهه دوم ۸ الی ۱۷
تعیطلات هفتگی : ندارد و تعطیلات بنا و موزه در تعطیلات رسمی کشور می باشد .
بهاء بلیط : بازدیدکننده ایرانی ۵۰۰۰۰ ریال و بازدیدکننده خارجی : ۱۰۰۰۰۰۰ ریال