آرامگاه میرزا ابوالقاسم مجتهد واقع در شهر زنجان

بناهای آرامگاهی و امامزاده ها که امروزه در داخل بافت شهری قرار گرفته اند قبل از دوره پهلوی بیرون از شهر قرار داشتند.در واقع گورستانهای عمومی شهر به حساب می آمدند. که ساکنان شهر زنجان در گذشتگان خود را در این قبرستان ها که در گورستان در غرب شهر بنام گورستان سید ابوالقاسم میرزایی و سید محمد مجتهد و گورستان دیگر در شرق شهر در اطراف امامزاده ابراهیم قرار داشتند. در این پست به معرفی آرامگاه میرزا ابوالقاسم مجتهد پرداخته ایم. و اطلاعاتی در مورد آدرس آرامگاه میرزا ابوالقاسم مجتهد، معرفی شخصیت میرزا ابوالقاسم مجتهد، معرفی فرزندان ایشان و معماری آرامگاه میرزا ابوالقاسم مجتهد ارائه شده است.

میرزا ابوالقاسم مجتهد (۱۹۲-۱۲۲۴ ه ق)

ایشان یکی از روحانیون طراز اول عصر ناصری در شهر زنجان و در قلع و قمع عوامل ملا محمد على باب مؤثر بوده است.یکی از حوادث بزرگی که در تاریخ زنجان روی داده و بر مسیر و سرنوشت بعدی شهر تأثیر بسزایی داشته است.قیام شخصی به نام ملا محمدعلی زنجانی (علیمردان خان) در سال ۱۲۶۷ هق بر علیه حکومت وقت است.حاکم زنجان در این موقع امیر اصلان خان مجدالدوله، دایی ناصرالدین شاه بود که بلافاصله پس از مرگ محمد شاه قاجار (۱۲۶۵ ه.ق) به اصرار مهد علیا،مادر ناصرالدین شاه ، جایگزین عبدالله میرزا فرزند یازدهم فتحعلی شاه شده بود.از میرزا ابوالقاسم بیش از پنجاه کتاب و رساله باقی مانده است.وی در اواسط روز دوشنبه سوم جمادی الاولی سنه ۱۳۹۲ در سن هفتاد سالگی از دنیا می رود و در آرامگاه مخصوص به خود در بیرون شهر دفن می گردد.

فرزندان میرزا ابوالقاسم مجتهد

مرحوم حاج ابوالقاسم دارای سه فرزند پسر بوده به نامهای حاج میرزا ابوالمکارم،حاج میرزا ابوطالب و حاج میرزا ابوعبدالله.

حاج میرزا ابوالمکارم (۱۲۵۵-۱۳۲۰ ه ق)

وی در سال ۱۲۹۲ ه.ق به مقام قضا و فتوی و مرجعیت در زنجان می رسد. و در حوادث مشروطیت و فتنه و فسادی که بر اثر آن بین مردم بروز کرده آن مرحوم به همراه ملاقربانعلی معروف به حجه الاسلام رو به خواباندن انقلابات و تسکین احوال عامه دخالت های مؤثر داشته است.وی در سال ۱۳۳۰ ه.ق در زنجان به سن هفتاد و پنج سالگی وفات کرده و در جوار پدرش ، بقعه میرزایی به خاک سپرده می شود.

حاج میرزا ابوطالب (۱۲۵۹-۱۳۲۹ ه ق)

دومین فرزند حاج میرزا ابوالقاسم مجتهد است.که برخی وی را مخالف مشروطه و برخی از طرفداران شیخ فضل الله نوری دانسته اند.وی در سال ۱۳۰۰ ه.ق وطن خود را به تهران منتقل کرده و در آن جا با شاهزاده خانمی از خاندان قاجار که گویا دختر عموی ناصرالدین شاه بوده.ازدواج می نماید.وی زندگی مرفهی داشته اما در نهایت در جریان مشروطیت پس از دریافت نامه های تهدیدآمیز بطرز مشکوک و مبهمی در خانه خود وفات می یابد.

حاج میرزا ابوعبدالله (۱۶۲-۱۳۱۳ه ق)

کوچکترین فرزند ذکور حاج میرزا ابوالقاسم مجتهد است.پس از تحصیل علوم در قزوین – مشهد و سبزوار به زنجان برگشته و تا پایان عمر به ارشاد و تألیف کتاب در این شهر می پردازد.وی عکاسی را جایز نمی دانستند ، لذا عکسی از ایشان در دسترس نیست.فتواهای ملامحمد علی ملامحمد علی به سبب فتواهایی که صادر می کرد اعتبار و شهرتی کسب کرده بود.از جمله روزه متوالی سه ماهه رجب و شعبان و رمضان – واجب نمودن نماز نافله.و جعفر طیار – حرام دانستن متعه و با توجه به این که دوران وی مواجه با اوج گیری دعاوی سید علی محمدباب بود.

روحانیون وقت (از جمله میرزا ابوالقاسم مجتهد) وی را به بابیت منتسب کردند.تا نفوذ و محبوبیت وی را از بین ببرند.جالب آنکه وی این اتهام را تلویحا می پذیرد.و به خویشتن لقب حجت می دهد تا بابیان زنجان را که تعداد کمی نبودند با خود همراه سازد.اما در یکی از گزارش های نماینده سیاسی بریتانیا در ایران به وزارت خارجه آن کشور آمده است.وی در نامه ای به امیر کبیر این اتهام را نپذیرفته است.و گویا امیر کبیر پاسخ داده بود ملامحمد علی برای اثبات ادعای خویش باید به دربار آمده و خود را تسلیم نماید.نتیجه اینکه این فتنه بیشتر ریشه های سیاسی و اجتماعی داشته تا مذهبی.

در نهایت این اختلاف شدید میگردد.بنحوی که هر دو طرف حکم به جهاد میدهند و درگیری خونینی بین طرفداران ملامحمد علی و روحانیون صورت میگیرد.نیروهای دولتی نیز به نفع روحانیون زنجان وارد عمل شده.و پس از کشته شدن ۱۵۰۰ سرباز و هزاران نیروی مردمی پایان می پذیرد.و ملامحمدعلی در این جنگ کشته می شود.

فتوای قتل و اعدام طرفداران ملامحمدعلی زنجانی

فتوای قتل و اعدام طرفداران ملامحمدعلی زنجانی.(علیمردان خان توسط دو شخص صادر می شود: آقای سید محمد و آقای میرزا ابوالقاسم مجتهد.به عنوان مثال یکی از طرفداران ملا محمد علی به نام شیخی که در شجاعت نامدار شهر بود،توسط ایشان اعدام گردید.

خاطرات جهانگرد ادوارد براون در مورد آرامگاه ابولقاسم مجتهد

ادوارد براون که در سال ۱۸۸۷ میلادی (۱۳۰۵ ه.ق) از زنجان عبور نموده. وی در کتاب خود می‌نویسد: ما از دروازه غربی شهر زنجان وارد شهر شدیم.و از طرف راست قبرستان بزرگی که گنبد دو امامزاده در آن دیده می‌شد عبور کردیم.که منظور وی همان مقبره مرحوم میرزا و مرحوم سید محمد مجتهدی در شمال شرقی گورستان پایین است.مرحوم حاج ابوالقاسم دارای سه فرزند پسر بوده به نام‌های حاج میرزا ابوالمکارم،حاج میرزا ابوطالب و حاج میرزا ابوعبدالله.

آرامگاه میرزا ابوالقاسم مجتهد

در منتهی‌الیه سمت غربی شهر قدیمی زنجان، آرامگاه موسوم به مقبره میرزا قرارگرفته است.این همان آرامگاهی است که ادوارد براون آن را ذکر می‌نماید.صاحب آرامگاه میرزا ابوالقاسم مجتهد است.در این آرامگاه حداقل دو شخصیت مذهبی مدفون است.نخست آیت اله محمدکاظم.پدر میرزا و سپس در سال ۱۲۹۲ هجری قمری میرزا ابوالقاسم مجتهد پسر ایشان، در این محل دفن شده است. این اثر در تاریخ ۱۴ مرداد ۱۳۸۲ با شمارهٔ ثبت ۹۴۴۵ به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده‌است

معماری آرامگاه میرزا ابوالقاسم مجتهد

بنای آرامگاه در کلیات از دو قسمت تشکیل یافته.قسمت نخست،ایوان ورودی و اتاق‌های جانبی آن و قسمت دوم شبستان می‌باشد.سقف ایوان با قوس‌های پنج او هفت تند مزین است و در بالای آن پوشش آجری یکنواختی را از ایوان سلب می‌نماید.در طرفین این ایوان دو ستون نمای چسبیده به آن تعبیه‌شده است.اتاق‌های ایوان دوطبقه بوده و از سمت جنوبی راه‌پله‌ای دارد که به پشت‌بام هدایت می‌گردد.

معماری بنای اصلی آرامگاه میرزا ابوالقاسم مجتهد

قسمت دوم که محل اصلی آرامگاه است بلا واسطه پشت سر ایوان احداث‌شده.سقف شبستان آرامگاه میرزا ابوالقاسم مجتهد را گنبدی با ساقه‌ی نسبتاً بلند پوشش می‌نماید.ارتفاع ساقه گنبد زیاد و نسبت به ارتفاع عرقچین نامتناسب است.به‌هرتقدیر روشنایی شبستان از طریق شباک های ساقه گنبد تأمین می‌گردد.تاروپود بنا از آجر و تقریباً فاقد تزیینات می‌باشد.آرامگاه میرزا در وسط محوطه‌ای که با استفاده از دیوار محاط گردیده قرار دارد.و در مدخل این محوطه یک واحد عنصر شبیه به مناره ایجادشده است.

پلان این مناره آجری در رقوم کف فعلی.هشت ضلعی متمایل به منتظم و سپس پلان آن به دایره تبدیل شده.و پایان بخش آن مقرنس های آجری نسبتا زیبا آن را مزین نموده اند.در وضعیت فعلی، آرامگاه ابولقاسم مجتهد مشکل حاد استاتیکی ندارد.زدودن کاه گل موجود از گنبد و بند کشی کل نا ضرورت دارد.دیوار محوطه بنا در سال های اخیر توسط شهرداری باز سازی شده است.آرامگاه با عنایت به قدمت و سبک معماری آن دارای بار فرهنگی تاریخی بوده و لذا امر حفاظت بر آن مترتب می باشد.

آدرس آرامگاه میرزا ابوالقاسم مجتهد

این آرامگاه در شهر زنجان مربوط به دوره قاجار است.در انتهای خیابان امام، میدان ۱۵ خرداد، کوچه رضایی واقع شده است.