آنچه در دوران مبارزات انقلابی در زنجان گذشت

نخستین اعتراض علنی در سال ۵۷ در شهر زنجان، در روز نهم فروردین یعنی روز چهلم شهدای تبریز اتفاق افتاد. در این روز شهر به حالت اعتصاب درآمده بود و مجلس ترحیم شهدای تبریز برگزار شد.

روز دهم فروردین تظاهرات مردمی علیه رژیم با حمله نیروهای انتظامی مواجه شد و عده‌ی زیادی مجروح و بازداشت شدند.

در روز هیجدهم اردیبهشت تشییع پیکر داود میرزایی دانشجوی زنجانی دانشگاه آذرآبادگان تبریز که در آن شهر به شهادت رسیده بود، دلیل دیگری برای تظاهرات علیه رژیم بود.

فاصله‌ی میان اردیبهشت ماه تا شهریور سال ۵۷ با فعالیت فراگیر مساجد به ویژه مسجد ولی عصر مواجه بود که با حضور سخنرانان مختلف بومی و غیر بومی حملاتی علیه رژیم انجام می‌گرفت.

از پنجم شهریور۵۷ تظاهرات خیابانی دوباره در زنجان آغاز شد. در این تظاهرات مردم انقلابی زنجان نخستین شهید را با نام احمد مرتضایی تقدیم انقلاب اسلامی کردند.

یکی دیگر از مهمترین ویژگی‌های منحصر به فرد انقلاب اسلامی در زنجان، حضور زنان در راهپیمایی علیه رژیم بود.

برای نخستین‌ بار در کشور و در جریان انقلاب، زنان زنجانی در روز نهم شهریور‌ ماه ۵۷ بدون حضور مردان دست به راهپیمایی آرام زدند، که این حرکت نمادین الگویی برای سایر شهرها محسوب شد و نشان از آگاهی و هوشیاری زنان زنجان داشت.

تظاهرات مردم زنجان علیه رژیم به طور مداوم ادامه یافت. در کنار تظاهرات، اعتصابات مردمی و تعطیلی بازار، مغازه‌ها و مدارس نیز از مهرماه سال ۵۷ تبدیل به یکی دیگر از شیوه‌های مبارزاتی مردم علیه رژیم شد.

از راهپیمایی‌های برجسته مردم زنجان در ماه مهر می‌توان به راهپیمایی ۱۴ مهر به مناسبت چهلم شهید مرتضایی و تظاهرات ۱۵و ۱۶ مهرماه اشاره کرد که در راهپیمایی ۱۶ مهر‌ماه چهار نفر به نام‌های اصغر حیدری، عبدالحسین جلیل خانی، منصور اصولی و ابوالفضل آدینه‌لو به شهادت رسیدند.

تظاهرات مردم زنجان علیه رژیم شاهنشاهی

روز ۲۴ مهرماه، مصادف با چهلم شهدای ۱۷ شهریور، یکی از عظیم‌ترین تظاهرات زنجانی‌ها علیه رژیم صورت گرفت که در این تظاهرات علاوه بر زخمی‌های فراوان، دو نفر به نام‌های مجتبی ارفعی زرندی و اسماعیل رستمی به شهادت رسیدند. روزهای ۲۵، ۲۶ و ۲۷ مهرماه تظاهرات همچنان ادامه یافت.

حضور برجسته و پررنگ فرهنگیان و معلمان زنجانی در تظاهرات و راهپیمایی‌ها و همچنین سازماندهی و هدایت انقلابیان از ویژگی‌های دیگر انقلاب اسلامی در زنجان است. با مروری بر فعّالان اصلی انقلاب در زنجان و بررسی خاستگاه طبقاتی ایشان، معلوم می‌شود که اغلب آنها متعلُق به قشر تحصیل‌ کرده و از نیروهای آموزش و پرورش و معلمان بوده‌اند که این خود در جهت همراهی دانش‌آموزان و خانواده‌های ایشان با جریان انقلاب، تأثیرگزار بوده است.

اعتصاب معلمان و دانش‌آموزان و تعطیلی مدارس از راه‌های دیگر مبارزات مردمی علیه رژیم بود که از همان مهرماه سال ۵۷ در زنجان به دفعات به انجام می‌رسید.

رویداد منحصر به فرد دیگری که در جریان انقلاب اسلامی فقط در زنجان اتفاق افتاد، راهپیمایی کامیون‌داران زنجان سوار برکامیون‌های خود در روز ۲۹ مهرماه ۵۷ بود، حدود ۴۰۰ کامیون در خیابان‌های شهر به راه افتادند و اعتراض خود را به رژیم اعلام کردند. این حرکت که بیش از ۴ ساعت به طول انجامید در نوع خود ابتکاری، جالب و قابل توجه بود که در هیچ شهر دیگری مشابه آن تکرار نشد.

تظاهرات و راهپیمایی‌ها در آبان ماه نیز با شدت تمام ادامه داشت. ویژگی این ماه حضور نیروهای گارد شهربانی برای مقابله با انقلابیان در شهر و نیز رادیکال شدن مبارزات مردمی و تخریب ادارات و اماکن دولتی و حمله به نیروهای دولتی توسط مردم و جوانان انقلابی بود. در تظاهرات ۱۶ آبان ماه۵۷ پنج نفر از انقلابیان شهید و ۳۸ نفر مجروح شدند.

روزهای ۱۸ و ۲۵ آبان‌ماه نیز شاهد تظاهرات مردمی در شهر بودیم. شدت مبارزات مردمی در آبان‌ماه به حدی بود که خبر تظاهرات و مبارزات مردم زنجان و برخورد نیروهای گارد با ایشان به شهرهای دیگر نیز رسیده بود. تا جایی که در برخی شهرها مانند تهران مردم شعار می‌دادند: «زنجان شده فلسطین، مردم چرا نشستین»

در آذرماه ۵۷ مبارزات مردمی زنجانی‌ها همپای مردم سایر شهرهای کشور ادامه یافت. روز ۱۰ آذر تظاهرات مردمی‌ انجام گرفت که منجر به درگیری میان تظاهرکنندگان و نیروهای دولتی شد. در این ماه برای مقابله با رژیم شاهد حمله و حتی تیراندازی نیروهای انقلابی به سوی نیروهای دولتی و انتظامی بودیم.

جمعیت خیریه‌ی اسلامی زنجان

از دیگر ویژگی‌های منحصر بفرد انقلاب اسلامی در زنجان این بود که در آذرماه سال ۵۷ عده‌ای از انقلابیان جمعیتی را تحت عنوان «جمعیت خیریه‌ی اسلامی زنجان» تأسیس کردند تا بدین طریق از کسانی که به خاطر حضور و مشارکت در انقلاب دچار خسران و زیان شده‌اند، حمایت و پشتیبانی نمایند.

همچنین در دی‌ماه نیز با سرمایه‌ی برخی از بازاریان فروشگاه‌های تعاونی « اسلام و امام خمینی» تشکیل شد تا بدین‌وسیله کمبود کالاهای اساسی مردم را که به دلیل اعتصاب و تعطیلی بازار ایجاد شده بود، تـأمین کند. این فروشگاه‌ها شعبات متعددی داشت.

در روز های ۱۰، ۱۱، ۱۲، ۱۳ و ۱۴ آذرماه تظاهرات مردمی انجام گرفت که در جریان تظاهرات روز یازدهم یکی از انقلابیان به نام نقی بنایی به شهادت رسید.

روزهای ۱۹ و ۲۰ آذرماه مصادف با تاسوعا و عاشورای حسینی بود که راهپیمایی‌ها در این روزها با شدت بیشتر ادامه یافت.

از نیمه‌ی دوم دی‌ماه به دلیل حضور شاپور بختیار در رأس دولت تعداد، دامنه‌ی تظاهرات و راهپیمایی‌ها در زنجان گسترده‌تر از سابق شد و تقریباً همه روزه، شهر شاهد حضور مردم انقلابی در خیابان‌ها و تظاهرات علیه رژیم بود. در جریان درگیری‌های روز ۹ دی‌ماه جوانی به نام محمد شجاعی به شهادت رسید و عده‌ای دیگر زخمی شدند.

ماه بهمن، ماه پیروزی انقلاب اسلامی، اوضاع در شهر زنجان تقریباً به آرامی سپری شد. به دلیل فرار شاه از کشور، ضعف دولت بختیار، حتمی شدن پیروزی انقلاب و فرار افراد برجسته‌، وابسته‌ی به دولت به خارج از کشور، دلسردی در نیروهای انتظامی ودولتی حاکم شده بود، به همین دلیل در شهرهایی مانند زنجان برخورد جدی از جانب نیروهای انتظامی با مردم انجام نگرفت.

تنها نقطه‌ی تأسف انگیز در شهر زنجان دقیقاً در شب پیروزی انقلاب اسلامی، یعنی شب ۲۲ بهمن‌ماه ۵۷ اتفاق افتاد.در این شب در نتیجه‌ی درگیری نیروهای شهربانی با مردم انقلابی و تیراندازی مأموران از درون ساختمان شهربانی به مردم، ۴ نفر از انقلابیان زنجانی به نام‌های حجّت‌الاسلام دهستانی، اسماعیل فلاح، نجف‌علی خدایی و هدایت‌ا… زمانی به شهادت رسیدند.