استان شدن قزوین، بُحرانی که مدیریت شد!
موضوع «استان شدن قزوین»، پروسه مُفصل و در عین حال پُر تنشی را سپری کرد تا به انجام رسید. گرچه این پروسه از اواخر دهه چهل آغاز شد و با الحاق قزوین به استان جدیدالتشکیل زنجان در ۱۳۵۶ شتاب افزونتری گرفت، اما وقوع انقلاب اسلامی، مدتی آن را به مُحاق برد.
از اوایل دهه شصت مجددا تبدیل قزوین به استان مورد توجه مسوولان و نخبگان محلی قرار گرفت و سرانجام تلاش ها، در مهرماه سال ۱۳۷۲ به تصویب موضوع در هیات دولت و ارسال لایحه به مجلس شورای اسلامی انجامید. اما رد لایحه در مجلس در دوازدهم مرداد ماه ۱۳۷۳، سبب ساز بحرانی بی سابقه در قزوین شد.
در روز نوشت خاطرات آیت ا… اکبر هاشمی رفسنجانی – که آن هنگام ریاست جمهوری را بر عهده داشت-، «استان شدن قزوین» بازتاب قابل توجهی داشته است.
آنچه در ادامه می آید برگرفته از خاطرات منتشر شده ایشان در این باره است که با ذکر موضوع و زمان دقیق وقوع آن آمده است.
۱۳ آذر ۱۳۷۰- آقایان [سیداسماعیل] موسوی و [هادی] باریک‌بین، ائمه جمعه زنجان و قزوین آمدند و خواستار سفر من به استان شدند. آقای باریک‌بین، خواستار استان شدن قزوین و آقای موسوی مخالف آن بود.
۲۱ دی ۱۳۷۱- ائمه جمعه و نمایندگان قزوین [در مجلس] آمدند. خواستار تسریع در استان شدن قزوین بودند.
۱۴ مهر ۱۳۷۲- عصر در جلسه هیأت دولت شرکت کردم. استان شدن قزوین تصویب شد.
۱۲ مرداد ۱۳۷۳- در مجلس، لایحه استان شدن قزوین رد شد. مردم قزوین آشوب به راه انداختند و راه‌بندان و ایجاد مزاحمت. به آقای بشارتی، [وزیر کشور]، گفتم برود آنجا و مدیریت کند. تا آخر شب، مرتباً گزارش‌های آشوب می‌رسید. دست از تقاضا بر نمی‌دارند. نیروهای انتظامی و سپاه مجبور به دخالت شده‌اند.[۱]
۱۳ مرداد ۱۳۷۳- عصر به خانه آمدم. گزارش حوادث قزوین را مرتب پیگیری می‌کردم؛ امروز اوضاع آرام‌تر است، ولی تمام نشده. آقای بشارتی، [وزیر کشور]، اعلام داشته که قزوین از استان زنجان جدا و به استان تهران ملحق شده است؛ گرچه وزارت کشور نمی‌تواند چنین تصمیمی بگیرد، ولی در تسکین اوضاع مؤثر بوده.
گفتم در اخبار شب، این خبر پخش نشود، چون احتیاج به تصویب هیأت دولت دارد و به‌علاوه، نوعی باج‌دهی است، ولی شب ایشان، تلفنی گزارش را داد و انتظار داشت که در ساعت ده ونیم، یک بار دیگر پخش شود. به دبیرخانه شورای عالی امنیت ملی که مدیریت حادثه را به عهده گرفته است، گفتم خبر خوانده شود.
۱۴ مرداد ۱۳۷۳- آقای بشارتی، تلفنی گزارش تظاهرات مثبت امروز مردم قزوین و سخنرانی‌های آقایان [هادی] باریک‌بین و [علی‌اکبر] ابوترابی در نماز جمعه، مبنی بر اظهار پشیمانی از سماجت‌های گذشته و استغفار از عملیاتی که به خاطر آنها در قزوین رخ داد و اظهار حمایت از تصمیمات نظام گفت. شب هم گوشه‌هایی از تظاهرات مردم قزوین را در سیما دیدم؛ جالب است.
۱۵ مرداد ۱۳۷۳- عصر شورای عالی امنیت ملی جلسه داشت. درباره مسائل قزوین و آیین‌نامه همکاری سپاه و نیروهای انتظامی در آشوب‌ها بحث شد.
۱۹ مرداد ۱۳۷۳- امشب با آیت‌الله خامنه‌ای جلسه داشتیم. ایشان عازم سفر است. به خاطر طولانی شدن فاصله ملاقات‌ها، خواسته بودیم که جلسه باشد. درباره مسائل قزوین و … مذاکره کردیم.
۲۴ مرداد ۱۳۷۳- [آقای علی‌محمد بشارتی]، وزیر کشور آمد. راجع به مسائل قزوین صحبت شد. گفتم کمتر مصاحبه کند.
۲۷ شهریور ۱۳۷۳- شب، آیت‌الله خامنه‌ای [رهبر انقلاب] میهمانم بودند. درباره… مسأله انضمام قزوین به استان تهران و درباره مسائل جاری دیگر صحبت کردیم.
۳۰ شهریور ۱۳۷۳- عصر در جلسه هیأت دولت، انضمام شهرستان قزوین به استان تهران را تصویب کردیم.
۲۴ بهمن ۱۳۷۳- بعد از انجام کارها، جمعی از نمایندگان زنجان آمدند. تقاضا داشتند که از انتزاع تاکستان از زنجان و الحاق آن به قزوین خودداری شود؛ در مقابل، اصرار خود تاکستانی‌ها را داریم.
۹ بهمن ۱۳۷۴- [آقایان سیدفتاح مرتضوی و سیداحمد نصری]، نمایندگان قزوین و [آقای هادی باریک‌بین]، امام‌جمعه آمدند. برای استانشدن قزوین استمداد کردند؛ وعده دادم که بعد از انتخابات، لایحه‌اش را به مجلس می‌دهم. برای رفتن سفری به قزوین اصرار داشتند.
۲۲ آذر ۱۳۷۵- [آقای سیداسماعیل موسوی]، امام‌جمعه، [آقای سیدسجاد کاظمی]، استاندار و نمایندگان استان زنجان، برای قدردانی از سفرم به آنجا آمدند. هدایایی آوردند و درخواست داشتند در مسأله استان شدن قزوین، نگذاریم تاکستان از زنجان جدا شود و به قزوین بپیوندد؛ در همان جلسه، نماینده تاکستان، ضد آن را خواست. گفتم مسأله فعلاً در مجلس است، از آنجا پیگیری کنند. هر چند انصاف این است که به خاطر نزدیکی به قزوین، به آنجا وصل شوند.
۲۱ خرداد ۱۳۸۴- یکی از دستاوردهای دولتم در دوره‌های گذشته که هنوز هم از آن کار خرسندم، استان شدن قزوین بود که استحقاق آن را داشت. (بخشی از پیام به مردم قزوین در آستانه انتخابات ریاست جمهوری) [۲] [۱] – شهر قزوین، گرچه بزرگتر از زنجان بود، اما در تقسیمات کشوری، جزو استان زنجان قرار داشت. دولت، لایحه استان شدن قزوین را ارائه داد، اما مجلس آن را رد کرد. مقامات محلی، انتظار داشتند، این لایحه به راحتی تصویب شود.
حتی ساختمان استانداری نیز در قزوین ساخته شده بود.
در جریان بحث در خصوص لایحه، برخی نمایندگان، از جمله آقایان عباس شیبانی، نماینده تهران و علی موحدی ساوجی، نماینده ساوه، مطالبی مطرح کردند که برای مردم توهین‌آمیز تلقی شد. مثلاً جمله معروف آقای علی موحدی ساوجی، «ما انار داریم، پس ساوه را استان کنید. به خاطر سنگ‌پا که جایی را استان نمی‌کنند.»، برای مردم تحریک‌آمیز بود.
بعد از رد لایحه، گروهی از مردم منطقه نسبت به این اقدام مجلس اعتراض کردند.
طرفداران استان شدن قزوین با سردادن شعارهایی این منطقه را واجد استعدادهای لازم برای ارتقا به سطح استان معرفی کرده و به رأی نمایندگان مجلس اعتراض داشتند. بیشتر اجتماعات مردم در مرکز شهر و اطراف منزل امام جمعه و فرمانداری شهرستان صورت گرفت.
در حالی که مردم سعی داشتند، با تجمع و راهپیمایی آرام، خواست خود مبنی بر تبدیل قزوین به استان را اعلام نمایند، تعدادی عناصر افراطی با حمله به اماکن عمومی، ساختمان چند بانک و اداره را به آتش کشیده و به غارت اموال عمومی و مغازه‌ها پرداختند.
[۲] در دوران پهلوی طبق قانون تقسیمات کشوری و وظایف فرمانداران و بخشداران مصوب ۱۶ آبان ماه ۱۳۱۶ کشور به ده استان و چهل و نه شهرستان تقسیم می‌شود. در این تقسیم‌بندی قزوین جزء استان یکم قرار می‌گیرد. بخش‌های قزوین در این تقسیمات عبارت بودند از صدرآباد، ضیاءآباد، معلم کلایه، آوج، قشلاق و بخش مرکزی قزوین.تقسیمات کشوری مصوب سال ۱۳۴۵
بر اساس تقسیمات کشوری مصوب سال ۱۳۴۵، قزوین دارای هفت بخش و سیزده دهستان و ۹۸۷ روستا بوده است. اما بعد از چندی قزوین از استان یکم منتزع و به استان مرکزی ملحق گردید، ولیکن با تصویب و تأسیس استان زنجان و جدایی آن از استان تهران در سال ۱۳۵۶، قزوین به استان زنجان ملحق گردید. تا اینکه در سال ۱۳۷۳ از استان زنجان منتزع و به استان تهران ملحق شد.
پس از الحاق قزوین به استان تهران به دلیل وسعت و جمعیت و موقعیت خاص منطقه هیأت محترم وزیران طی مصوبه شماره ۱۲۱۴۶۹/ت/۱۷۱۶۹/ک مورخ ۱۶/۱۰/۷۵ بنا به پیشنهاد وزارت کشور به استناد ماده ۱۳ قانون تعریف و ضوابط تقسیمات کشوری و در اجرای ماده ۷ قانون یاد شده، شهرستان بویین زهرارا به مرکزیت شهر بویین زهرا در تابعیت استان تهران قرار داد.
به دنبال همین سیاست هیأت وزیران مجدداً لایحه جدیدی در ارتباط با استان شدن قزوین تهیه و تقدیم مجلس شورای اسلامی نمود که این لایحه در تاریخ ۲۰/۳/۷۶ تحت عنوان ایجاد استان قزوین به تصویب مجلس رسیده و پس از تأیید شورای نگهبان در تاریخ ۲۷/۳/۷۶ جهت اجرا به وزارت کشور ابلاغ گردید و استان قزوین به مرکزیت شهر قزوین تشکیل گردید. (طرح جامع تقسیماتی استان قزوین، ۱۳۸۱ : ۵ و ۶).
+ نوشته شده در بیستم مرداد ۱۳۹۹ توسط محمدحسن سلیمانی