حاج علی اکبر توفیقی اولین شهردار زنجان

از شروع به کار شهرداری (بلدیه) زنجان نزدیک به یک قرن می‌گذرد . با روی کارامدن پهلوی اول در ۱۳۰۴ ش و اصلاحات اداری صورت گرفته وتاسیس وزارتخانه ها و دوایر اداری مختلف: مالیه، عدلیه، نظمیه، صحیه، امنیه و… درپایتخت و شهرهای کشور، اداره بلدیه هم درموازی با سایر ادرات باوضع قوانین ومقررات درزمینه توسعه زندگی مدرن شهری وبازگشایی معابرو… تاسیس شده ودر ایالات و ولایات گوناگون شروع به فعالیت می نماید. در این پست به معرفی اولین شهردار زنجان یعنی مرحوم حاج علی اکبر توفیقی پرداخته ایم؛ و اطلاعاتی در مورد ایشان و خدماتی که انجام دادند و زمان و دلیل مرگ ایشان ارائه شده است.

زندگینامه حاج علی اکبر توفیقی

دوران کودکی حاج علی اکبر توفیقی

مرحوم حاج  علی اکبر توفیقی» در سال ۱۲۵۱ ه.ش در شــــهر زنجان چشم به جهان گشود.دوران کودکــی و نوجوانی او در زادگاهش و دروس متداول زمان خود را در همین ایام در مکتبخانه های شهر فرا گرفت.

دوران جوانی حاج علی اکبر توفیقی

در سنین جوانی برای کار عازم باکو شده. ایشان در معدن زغال ســـــنگ آن منطقه مشــــغول کار گردید.و اسـتعداد برنامه ریزی و نیز دوراندیشی او باعث شد تا با حقوق ماهی سه ریال در باکو صاحب امکانات بسیار شود. ولی بعد از مدتـــی در زمان قدرت یافتن بولشـــویکها از باکو اخراج و قبل از عزیمت به ایران به قصد زیارت عتبات عالیات راهی کربلا شده و پس از زیارت به وطن بازگشت.

ریاست بلدیه (شهرداری) در زمان احمد شاه قاجار

در حدود سال ۱۳۰۰ ه.ش در زمان احمد شـــــاه قاجار به عنوان رییس بلدیه ی زنجان (شــــهرداری آن زمان) مشغول بکار شد.

حاج علی اکبر توفیقی شهردار دوران پهلوی

ازسوی انجمن شهر (معتمدین محلی) شهرزنجان که ظاهرا به صورت پارلمان محلی عمل می نمود.حاج میرزا علی اکبر توفیقی درسال ۱۳۰۵ خورشیدی، به عنوان اولین رئیس بلدیه رسمی شهر (شهردار) زنجان انتخاب شد.وبه وزارت داخله معرفی می گردد.مرحوم توفیقی قریب به ۵ سال برمسند ریاست تاسیسات شهرداری زنجان بوده وخدماتی ماندگار از سوی ایشان درطول این مدت، صورت می گیرد.عاقبت برخلاف میل باطنی خود ازسمت خود استعفاء می دهد!

دستگیری حاج علی اکبر توفیقی در زمان قائله آذربایجان

مرحـــوم توفیقی در زمان غائله آذربایجان ۲۸ آبانماه ۱۳۲۴ ه.ش.توســـط عمال حزب توده دستگیر و به مدت سه ماه در اسارت حزب توده می ماند.مرحوم توفیقی در دوره یک ماهه اسارت خود یک مســـیحی هم بندش به نام ادوارد را که تحــــت تاثیر حالات و منش و تبلیغات ایشان قرار گرفته بود.مســــلمان نموده و به علی تغییر نام داد که او نیز به همراه مرحــــــوم توفیقی به شهادت رسید.

اسارت و اعدام حاج علی اکبر توفیقی توسط فرقه ای ها

همزمان با آزادی ایشان مردم شـــهر به خیابانها ریخته و با قربانی کردن گوسفند به استقبال شهردار محبوب خود میروند.همین امر موجب وحشـــــت حزب شده و ۲۴ ساعت بعد از آزادی به منزل ایشان هجوم آورده چون وی رت نمی یابند.دو تن از فرزندانش را به نامهای مخـتار و احمد گروگان میگیرند.وقتی آن مرحوم از ماجرا اطلاع می یابد خود را معرفی می کند.و پس از یک ماه اســـارت، سرانجام در عصر روز چهار شنبه ۲۹ اسفند ۱۳۲۴ در محل کارخانه کبریت زنجان به همراه سه نفر دیگر به دسـت توده ای ها به شهادت می رسند.

آخرین سه‌شنبه سال ۱۳۲۴، آخرین لحظه‌های زندگی اولین شهردار زنجان را رقم زد.محوطه کارخانه کبریت زنجان، آن روز با اعدام چهار نفر از ساکنان شهر، غروبی خونین را شاهد بود.که از وقایع تأمل‌برانگیز سال ۲۴ محسوب می‌شود.زنجانی‌هایی که طبق معمول هر سال خود را برای جشن چهارشنبه‌سوری آماده می‌کردند.به ناگاه با جسد چهار نفر از همشهریانشان بر بالای دار مواجه شدند.که یکی از آنها را به خوبی می‌شناختند.حاج علی‌اکبر توفیقی، نخستین شهردار بلدیه زنجان به همراه سه نفر دیگر .به نام‌های ادوارد آتوری، حسینعلی نامی کدخدای روستای چیز و مهدی‌قلی شاهرخی.

محل آرامگاه ابدی حاج علی اکبر توفیقی

مردم شهر پیکر مرید و مراد را تشییع کرده و بنابه وصیت شهردار در محل گورستان بالا در کنار هم به خاک سپردند.

بر سنگ مزار او پس از درج «ولا تحسبن الذین…» چنین نوشته‌اند:

«آرامگاه رادمرد شهید، حاج علی‌اکبر توفیقی ابن مرحوم آقا حسین زنجانی که در راه دیانت و استقلال مملکت به دست خائنین وطن، عصر ۲۶ اسفند ۱۳۲۴ شب چهارشنبه آخر سال به سن ۷۳ شهید گردید.»

چند قدم آن طرف‌تر، سنگ قبر مهدی‌قلی شاهرخی هم قابل مشاهده است. قطعه شعری که روی سنگ حکاکی شده به مرور زمان فرسایش یافته اما بیت اول آن چنین است:

دردا که شد به دست دموکرات فرقه‌سی

مهدی‌قلی شاهرخی بی‌گنه شهید

خانه حاج علی اکبر توفیقی و موزه شهدا

خانه حاج علی اکبر توفیقی در بافت تاریخی و قدیمی شهر در محله معروف به غربییه بالا که به محله خرابه رجی نیز مشهور بوده قرار دارد.این بنا از شمال غرب نزدیک به دروازه رشت و از جنوب نزدیک به دروازه قزوین می­باشد.بنای توفیقی از بناهای اواخر دوران قاجار و اوایل پهلوی بوده و به شماره ۲۶۶۴ مورخ ۸۷/۱۲/۲۵ به ثبت آثار ملی کشور رسیده است.بنای توفیقی از نقطه نظر سبک معماری و سیاق تزئینی مصادیق الگوی تقارن و رایج در اواخر قاجار و اوایل پهلوی بوده.و منزل اولین شهردار زنجان (آقای علی­ اکبر توفیقی) است.اکنون از این خانه به عنوان موزه شهدا استفاده می شود.

آثار و خدمات حاج علی اکبر توفیقی

آثار و خدمات ارزنده آن مرحوم در مدت تصدی این پســــت به شهر زنجان برای چند نسل پیش مایه هی رفاه و آسایش و برای نسل امروز و آیندگان مجالی برای تامل در فرهنگ بومی شــــهر به شـــــمار می رود.

آن مرحوم خدمات ارزنده ای در شهر انجام داده است. بسیاری از آنها اینک از بین رفته اند و برخی نیز علی رغم تغییر کاربری همچنان پابرجایند تا تعهد، دلســــوزی و نوعدوستی آن مرد بزرگ را برای نسلها شهادت دهند.

آثار به جا مانده از خدمات حاج علی اکبر توفقی:

۱-احداث اولین مدرسه در محله سرچشـــــمه زنجان که به مدرسه ی توفیق مشـــــهور است. بنای قدیمـــی مدرسه در سال ۵۶ تخریب و نوسازی شد.

۲-احداث بنای رختشویخانه که در ردیف آثار ملی به ثبت رسیده.

۳- اجرای سد خاکی تهم رود.

۴- احداث بنای دباغ خانه در قسمت شمالی خیابان خیام.

۵- بنای مسجد غریبیه در محله ی میدان توفیقی که به دلیل اجرای طرح خیابان خواجه نصیر.آن میدان و بنای قدیمی مسجد متاسفانه تخریب و مسجد جدیدی به جای آن احداث گردید:

۶- احداث بنای کشتارگاه زنجان که در حال حاضـــــر با اضافه نمودن به زیربنا به عنوان اداره ی میراث فرهنگـی مورد استفاده قرار میگیرد.

۷- کشف نخستین معدن مس منطقه در بایچه باغ زنجان

لازم به ذکر است از رختشویخانه به عنوان موزه مردم شناسی استفاده می شود. در حال حاضر مدرسه توفیق بعد از بازسازی اکنون به عنوان مدرسه استفاده می شود.در صورت سفر به شهر زنجان حتما از رختشویخانه زنجان دیدن فرمایید.

مجسمه یادبود حاج علی اکبر توفیقی

در سال ۱۳۸۰ به همت شهردار وقت زنجان در جهت زنده کردن یاد و خاطره اولین شهردار زنجان.مجسمه علی‌اکبر توفیقی توسط علی چراغی از روی تنها عکس باقی‌مانده از آن مرحوم ساخته.و در محل ورودی ساختمان شهرداری زنجان نصب شد که هم‌اکنون پابرجاست.