دکتر محمد تقی توسلی ؛ فیزیکدان برجسته زنجانی

در سال ۱۳۲۱ در همدان متولد شدم. دوره دبستان و دبیرستان را در همین شهر به پایان رساندم. در سال ۱۳۴۲ وارد گروه فیزیک دانشگاه تهران شدم. پس از اخذ لیسانس فیزیک، بنا به توصیه زنده یاد استاد محمود حسابی در آزمایشگاه اپتیک مشغول به کار شدم. فوق لیسانس خود را با پایان نامه ای تحت عنوان ” تعیین ثابتهای اپتیکی به روش بیضی سنجی ” به راهنمایی استاد  حسابی در سال ۱۳۴۸ اخذ کردم و به خدمت سربازی رفتم. پس از پایان دوره آموزشی سربازی، ضمن کار در سازمان دفاع غیر نظامی، در بخش فیزیک دانشگاه شهید بهشتی( دانشگاه ملی وقت) به راه اندازی آزمایشگاه اپتیک و همکاری با اعضاء بخش مشغول شدم. پس از پایان دوره خدمت دوباره به دانشگاه تهران برگشتم و آزمایشگاه الکتریسیته و مغناطیس پیشرفته ای جایگزین آزمایشگاه قبلی کردم. از سال ۱۳۴۴ تا ۱۳۵۳ که جهت ادامه تحصیل به خارج اعزام شدم، با زنده یاد استاد حسابی رابطه کاری داشتم و به طور معمول هر هفته دو شب از ساعت ۴ تا ۸ شب در آزمایشگاه اپتیک مشغول راه اندازی آزمایشهای جدید و تحقیق با لیزر بودیم. در این مدت از ایشان درسهای بسیار مفیدی گرفتم که مهمترین آنها خود باوری، نهراسیدن از دستگاههای پیچیده، برخورد علمی و برنامه ریزی شده با مسائل، بخرج دادن حوصله و پشتکار در کارها بوده است. البته همکاری و تبادل نظر با ایشان بعد از برگشت من از خارج تا زمان درگذشت زنده یاد ادامه داشت. ایشان در شکل گیری نگرش علمی من نقش بسزایی داشتند. روحش قرین رحمت ایزدی باد.

 از سال ۱۳۵۳ تا ۱۳۵۷ در دانشگاه لندن برای اخذ درجه دکتری مشغول تحصیل وتحقیق بودم و دکترای خود را با پایان نامه ای تحت عنوان ” الکترون میکروسکوپی رشد بلورهای هالوژنهای قلیایی ” اخذ کردم. در آذرماه ۵۷ به ایران برگشتم. همه جا و همه چیز سیاسی بود تا اینکه انقلاب به ثمر نشست. در تعطیلی دانشگاه، از سال ۵۹ در مرکز نشر دانشگاهی با گروهی از دانشگاهیان در گزینش کتاب، ترجمه، ویرایش و واژه گزینی همکاری کردم. در همان زمان به فکر انتشار مجله فیزیک و تجدید فعالیتهای انجمن فیزیک افتادیم که اولین گردهمایی آن در سال ۱۳۶۲ اتفاق افتاد. در طول دفاع مقدس کارههای علمی قابل ملاحظه ای صورت نمی گرفت ولی رفت و آمد افراد از نهادهای مختلف، نوع نیازهای کشور و خلاء های موجود در دانشگاهها را برای من روشنتر می ساخت. در سال ۶۶ برای رفع یکی از نیازهای مبرم کشور، طرح تولید شیشه اپتیکی در ایران را از طریق انجمن فیزیک ارائه کردم که با همکاری گروهی از دانشگاهیان و مهندسین در صنایع شیشه، کارهای تحقیقاتی ، نیمه صنعتی و صنعتی آن با موفقیت به پایان رسید و سرانجام بخش تولید شیشه های عینک طبی آن راه افتاد. فعالیت در این بخش درسهای آموزنده ای در مورد مشکلات ارتباط دانشگاه با صنعت به من داد. پس از پایان دفاع مقدس و فعالتر شدن دانشگاهها در امر آموزش و پژوهش، ضمن ادامه همکاری با انجمن فیزیک، مرکز نشر دانشگاهی و دفتر برنامه ریزی آموزش و پرورش، فعالیتهایم روی آموزش و بخصوص پژوهش متمرکزتر شد. در اوایل دهه هفتاد با تاسیس مرکز تحصیلات تکمیلی زنجان توسط استاد یوسف ثبوتی و شروع همکاری من با این مرکز از ابتدای تاسیس، کارهای فرهنگی من کاهش یافت و عمده فعالیتهایم روی آموزش و پژوهش متمرکز شد.

چهار دهه تجربه قبل و بعد از انقلاب برای من روشن کرده است که برای داشتن دانشگاههایی بطور پایدار پیشرو، پشتیبانی جامعه از فعالیتهای دانشگاهی حیاتی است. ولی جامعه وقتی پشتیبانی می کند که از نوع و ثمره فعالیتهای دانشگاهی اطلاع داشته باشد و از نتایج بخش قابل ملاحظه ای از فعالیتها بهره مند شود. برای مطلع ساختن جامعه فرهنگ سازی لازم است و برای بهره مندکردن جامعه باید کارهای کاربردی و خدماتی انجام بگیرد. بنابراین بر دانشگاهیان هر شاخه ای واجب است برای توسعه متعادل و پایدار شاخه خود کارهای فرهنگی، ارتباطی، اطلاع رسانی،کاربردی و خدماتی نیز انجام دهند. شاخه هایی چون پزشکی و مهندسی که ثمرات کارهایشان برای مردم روشنتر است، از پشتیبانی مردمی بیشتری برخوردارند. با چنین برداشتی من سعی کرده ام که در حد توان، علاوه بر کارهای آموزشی و پژوهشی، کارهای فرهنگی، ارتباط با صنعت، کاربردی و خدماتی را هم در فعالیتهایم لحاظ کنم. بخصوص پژوهشی را دوست داشته و دارم که سه مشخصه زیر را دارا باشد.

الف- نکات بدیع و قابل اعتنا جهت ارائه در سطح بین المللی را دارا باشد.

ب- مشکلی از مشکلات موجود در کشور را حل کند.

ج- با امکانات قابل دسترسی در کشور انجام پذیر باشد.

چون من به اندازه گیری کمیتهای فیزیکی خیلی علاقمند هستم، دوست دارم در صورت امکان، کار پژوهشی به طراحی و ساخت دستگاه اندازه گیری نیز منجر شود. با چنین دیدگاهی، فعالیتهای من، که در انجام آنها از همکاری حیاتی دانشجویان و همکاران بهره مند بوده ام، در چهار زمینه آموزشی، پژوهشی، فرهنگی و ارتباط با صنعت و خدمات خلاصه می شود.

کارهای آموزشی:

من به معلمی عشق می ورزم و هیچ چیزی برای من از برق نگاهی که در چشمان دانشجو هنگام درک مطلبی تازه مشاهده می شود لذت بخش تر نیست. از دوران دبیرستان تاکنون در مقاطع مختلف درسهای مختلف تدریس کرده ام. در دانشگاهها از دوره کاردانی تا دکتری، المپیاد فیزیک شش دوره ( از ابتدای راه اندازی)، مدارس اپتیک زمستانی   ICTP ایتالیا (شش دوره)، در کارگاههای تخصصی اپتیک داخلی و بین المللی، بازآموزی دبیران.

در آموزش دانشگاهی تاکنون حدود ۴۰ رساله کارشناسی ارشد و ۶ رساله دکتری راهنمایی کرده ام.

   انتشار کتاب:

ترجمه

۱- مبانی فیزیک دو جلد، مرکز نشر دانشگاهی(با همکاری ناصر مقبلی و مهر انگیز طالب زاده)

۲-  معادلات دیفرانسیلی پاری، جهاد دانشگاهی( با همکاری حسین پارسیان)

۳- تعدادی مقاله برای مجله فیزیک

تالیف

۱-  ارتعاش، موج و نور برای آموزش و پرورش

۲-  واژه نامه فیزیک، مرکز نشر دانشگاهی(با همکاری گروهی از همکاران)

۳-  آزمایشهایی در اپتیک هندسی، انتشارات هیرمند ( با همکاری محمود خوشنویس راد)

۴-  دستور کارهای متعدد برای آزمایشگاههای مختلف

۵-  چند درسنامه برای تدریس در دانشگاه و دوره های تخصصی کوتاه مدت

راه اندازیها

۱-آزمایشگاه آموزشی (کارشناسی ارشد) و پژوهشی اپتیک در دانشگاه تهران

۲-همکاری در راه اندازی آزمایشگاههای اپتیک مرکز تحصیلات تکمیلی زنجان

۳-  سرپرستی و مشارکت در راه اندازی آزمایشگاهها و کارگاههای دوره کاردانی اپتیک وابسته به انجمن فیزیک

۴-  مشارکت در راه اندازی مرکز تحقیقات اپتیک مرکز تحصیلات تکمیلی

کارهای پژوهشی

زمینه های پژوهشی من، اپتیک فیزیکی و توسعه کاربردهای تکنیک ماره است. تمام کارهای پژوهشی من مبتنی بر آزمایش بوده و اغلب آنها به طراحی و ساخت دستگاه منجر شده، تمام کارها در داخل ایران و بدون مشارکت همکار خارجی صورت گرفته است. کارهای مکتوب حاصل از این پژوهشها مشتمل است بر

۱-  انتشار ۱۵ مقاله در مجلات معتبر علمی

۲-   ۱۲ مقاله کامل در مقاله نامه های SPIE

۳-   ۶ مقاله در مجله فیزیک

۴-   حدود ۵۰ مقاله در مقاله نامه های کنفرانسهای داخلی و خارجی

 کارهای فرهنگی و ترویجی

۱-    عضو موسس انجمن فیزیک ایران و همکاری مستمر با آن بصورت عضویت در هیات مدیره، در برگزاری دوره ها، و ارائه سخنرانی

۲-  عضو  موسس کمیته اپتیک انجمن فیزیک و عضو هیات مدیره و دبیر کمیته در چند دوره

۳-  به عضویت  ICO    در آوردن ایران در ۱۹۹۳ و همکاری با آن تا کنون

۴-  ارائه ۱۵ دوره یک ماهه و ۷ دوره شش ماهه برای عینک سازان از طریق انجمن فیزیک

۵-  طراحی و به تصویب رساندن برنامه آموزشی دوره کاردانی اپتیک

۶-  دایر کردن دوره کاردانی اپتیک تحت پوشش دانشگاه جامع علمی-کاربردی

۷-  ارائه چندکارگاه تخصصی اپتیک داخلی و بین المللی تحت نظارت انجمن فیزیک

۸-    همکاری با وزارت آموزش و پرورش به صورتهای مختلف

کارههای مرتبط با صنعت

۱-  ارائه طرح و مشارکت در اجرای طرح تولید شیشه اپتیک در ایران که به دایر شدن کارخانه تولید شیشه عینک منجر شده است.

۲-  اجرای چند طرح برای شرکت مخابرات و راه اندازی آزمایشگاه اپتیک برای چند دانشگاه در قالب طرحهای کاربردی

۳-     طراحی و ساخت دستگاههای ابیراهی سنج برای آزمون سطوح و قطعات اپتیکی جهت نصب در خط تولید، طراحی و ساخت انحراف سنج ماره جهت آزمون شیشه های خودرو، طراحی و ساخت ضخامت سنج شیشه خام جهت نصب در خط تولید، طراحی و ساخت تنش سنج برای ظروف شیشه ای، طراحی و ساخت دستگاه اندازه گیری شور رفتگی بتن و خمیرهای قالب گیری در دندان پزشکی، شیب سنج ماره، طراحی و ساخت میکرو سنجه مکانیکی با دقت جابجایی ۱/۰میکرومتر  ، طراحی و ساخت طیف سنج فوریه- تالبوت، طراحی و ساخت دستگاه اندازه گیری آهنگ رشد و ضریب شکست لایه های نازک ضمن لایه نشانی و طراحی و ساخت اتوکلیماتور جهت اندازه گیری ضریب شکست با ۵ رقم با معنی. بدیهی است که در این طراحی و ساخت ها، من نقش ارائه کننده ایده و راهنمائی و نظارت داشته ام و زحمت عملی کردن آنها با همکاران و دانشجویان بوده است.

۴- مشارکت در تدوین استاندارد برای ظروف شیشه ای ، عدسی طبی.