سرای حاج ابراهیم – بورکچولر
بازار زنجان بزرگترین بازار سرپوشیده ایران محلی مناسب برای دیدن تاریخ، معماری و فرهنگ و هنر ایرانیان قدیم، برای گردشگران می باشد. تاریخ ساخت این مجموعه بازار به زمان قاجار بازمی گردد. سرای های بسیاری درحین ساخت و بعد از ساخت بازار زنجان صورت گرفته است. سرای حاج ابراهیم – بورکچولر در بازار بالا قرار دارد. این دالان از سمت داخلی ظاهری آراسته دارد. چرا که این محل در سال ۱۳۸۲ از طریق سازمان میراث فرهنگی استان مرمت و بازسازی شده است.
سراها همانند پاساژهای امروزی بر ظرفیت تجاری راسته‌ها می‌افزایند.این مکان‌ها درگذشته کسب‌وکار تخصصی انجام می‌دادند.البته امروزه برخی از این سراها و کاروانسراها نیز به کارهای تخصصی مانند خریدوفروش فرش، پارچه و… مشغول بوده‌اند. درگذشته توسعه بازار اصلی یک شهر هم در جهت طول و محور راسته‌ها و هم به‌صورت تعدادی سرا در پشت راست اصلی و گاه در کنار گذرگاه فرعی صورت می‌گرفت.سرا به‌طورکلی شامل یک حیاط میانی است.که حجره‌های به‌هم‌پیوسته گرد آن را فراگرفته‌اند.تفاوت سراها بیشتر در شکل زمین، تعداد طبقات و نوع ایران و رواق و راهروهاست.در داخل و اطراف بازار بزرگ زنجان حدوداً ۲۰ سرا و کاروانسرا وجود دارد
این سرا در بازار بالا واقع شده دارای ۳۶ حجره و مغازه می باشد.که از نظر مالکیت وقفی است. به سرای حاج ابراهیم تیمچه ابراهیم یا بورکچولر(کلاهدوزان) نیز می گویند. در بازار زنجان سه تیمچه وجود دارد که مهمترین آنها تیمچه حاج ابراهیم است. کار بندی پوشش سقف آن بسیار شبیه کاریندی چارسوق بزرگ گنجعلی خان کرمان می باشد.
در زبان ترکی زنجان (بورک) به معنای (کلاه) است. بورکچولر نیز به (حرفه کلاه دوزی) اشاره دارد. در زمان قدیم زیر زمینی در این سرا بوده که در آن کلاه دوزی می کردند. و حجرهای کنونی آن محل استراحت کاروانیان بوده است.
اکثریت حرفه کسبه در آن فرش فروشی ، عطاری و لوازم خانگی میباشد. اکثر فرش های بافته شده در روستاها و کارگاه های فرش بافی استان و حتی شهرستان بیجار (کردستان) در سراهای معماری سرای حاج ابراهیم (بورکچولر) و سرای بهجت دادو ستد می شوند. این سرا یکی از اماکن دیدنی و تاریخی زنجان می باشد.
سرای کلاه دوزان را در واقع آن را باید دالان کلاه دوزان(بورکچولر) نامید. زیرا این محل هیچ یک از عناصر مربوط و کاروانسرا را ندارد. اما برعکس محل بسیار مناسبی را برای تولید و ارائه کالا عرضه نموده است. بنابراین کاربرد کلمه دالان مناسب تر از اطلاق کلمه کاروانسرا به محل است. بهر تقدیر این دالان از اوایل راسته بزازها با یک درب جداکننده منشعب و این دالان به محوطه دایره این شکل زیبایی منتهی می شود. این سقف را گنبد بزرگ زیبایی پوشانیده و دریچه های ۵ ضلعی نور زیر این گنبد خانه را تامین می نماید. تعدادی از این نورگیرها بعد ها با آجر کیپ شده اند.
رسمی بندی آجری آجرکاری خفته راسته (پره) ۴۵ درجه و ۹۰ درجه و فراخ بودن قوس گنبد زیبایی این صحنه را به شدت افزایش داده است. سمت راست این محوطه به طرف راسته صباغ ها(رنگرزان) جدا می گردد سقف هر دو قسمت قسمت دالان شمالی و شرقی تویزه و قوس تویزه ها چهار بخش انتخاب و اجرا شده است. در دالان دو حیاط یکی در دالان شمالی و دیگری در وسط دالان شرقی قرار دارد. دالان (سرا) کلاه دوزان (سرای حاج ابراهیم) فاقد عناصر وابسته است.
توجه: مطالب مربوط به این پست برگرفته از کتاب (کتاب مجموعه بازار بزرگ زنجان.زمینه‌ها و سیر تحولات فرهنگی، تاریخی، اجتماعی. مؤثر بر شکل‌گیری آن. نویسنده مؤلف: علی نوراللهی) میباشد. توصیه می‌شود برای کسب اطلاعات بیشتر در مورد اماکن دیدنی و تاریخی بازار زنجان این کتاب را مطالعه فرمایید.