شهوت خرید و مصرف‌گرایی چه بر سر زندگی‌تان می‌آورد؟

مصرف را می‌توان یک افیون تلقی کرد. آدم مصرف‌گرا هر روز به دنبال این است که چه چیزی جدید آمده ‏و چه چیزهایی را باید بخرد و چه چیزهایی را دور بریزد. مصرف می‌تواند ما را از نقد نظام سرمایه‌داری غافل کند و فرصت نقد ‏و نگاه نقادانه را از ما می‌گیرد؛ بنابراین مصرف تبدیل به افیون می‌شود. ‏مصرف‌گرایی مانعی برای توسعه است؛ چون باعث می‌شود واردات مانع تولیدات داخلی شود.

برخی افراد برایشان خیلی مهم است که در نظر دیگران ‏مهمشان، مد روز باشند و این باعث می‌شود که بیشتر مصرف‌گرا بشوند. ‏

‌- من‌مداری: کسانی که فقط خودشان را قبول دارند، در پی متمایز بودن از دیگران‌اند و به شیوه دیگری مصرف‌گرا هستند.

– دسترسی به کالاها: اگر کالاهای فراوان در بازار باشد حتی اگر نیاز هم نباشد می‌تواند منجر به خرید بیشتر شود. ‏

‌- جذابیت فضای بازار

– واردات و تبلیغات رسانه‌ای

‌- تعدد روابط: افرادی که روابط بیشتری دارند بیشتر تمایل به مصرف بیشتر و خرید بیشتر دارند.

‌- قدرت خرید: کسانی که قدرت خرید بیشتری دارند مصرف‌گرایی بیشتری دارند.

محمد عزیزی پدر دو فرزند و کارمند پتروشیمی به گزارشگر کیهان می‌گوید: «از لحاظ شرعی و اخلاقی این کار اشکال دارد و به‌شدت مخالف آن هستم. هر چیز که لازم داشته باشم به‌اندازه می‌خرم و از اسراف متنفرم.»

نبی‌الله یزدی مهندس برق و اهل کردکوی استان گلستان درباره مصرف‌گرایی می‌گوید: «به‌شدت با اسراف و مدگرایی مخالفم. واقعاً هر چیزی را که لازم دارم تهیه می‌کنم و از اسراف و تبذیر متنفرم. فرزندانم را هم عادت داده‌ام که چیزی را که لازم دارند، بخرند و از مد و اسراف دوری کنند.»

هر یک از این مصرف‌ها اگر منجر به خرید بیشتر و دورریختن بیشتر شود به مصرف‌گرایی بیشتر دامن می‌زند. ‏

اصلاح الگوی مصرف، بدین معناست که منابع و کالا‌ها، به‌جا و به ‌اندازه لازم به‌کار گرفته شوند و به‌ صورت بهینه و با ‏بیشترین بازدهی مورد استفاده قرار گیرند. این مقوله، به معنای مصرف ‌نکردن و حتی لزوماً به مفهوم کم‌مصرف کردن نیست ‏و هیچ‌گونه منافاتی با تأمین نیازهای فرد و جامعه در ابعاد گوناگون ندارد.

– ایجاد زمینه مناسب جهت فعالیت‌های اقتصادی

– تشویق مردم به پس‌انداز و سرمایه‌گذاری و مصرف معقول کالاهای داخلی

– افزایش آگاهی‌های عمومی در زمینه مصرف و مصرف‌گرایی

– تقویت باورهای دینی و تثبیت ارزش‌های اخلاقی

– اجرای عدالت اقتصادی و جلوگیری از انباشت ثروت، در دست عده‌ای خاص

– پرهیز خواص از تجمل‌گرایی

– منحصر کردن تبلیغات به معرفی کالا‌ها و خدمات تولید داخل

– ترویج فرهنگ بازیافت‎

– اصلاح نگرش و اندیشه جامعه و به‌ویژه دولتمردان

– افزایش کیفیت کالای داخلی

– نظارت و کنترل دقیق، کافی و علمی به مقوله تبلیغات‏

– توجه به ارزش‌های دینی مانند: قناعت و پرهیز از اسراف و تبذیر

مصرف‌گرایی بی‌رویه یکی از عوامل اصلی تخریب محیط‌زیست است که باید به نقش آموزش در روند کاهش آن توجه ویژه‌ای شود. لازم است به اهمیت حفظ محیط‌زیست و نقش آموزش در این زمینه توجه ویژه‌ای داشته باشیم.

دانش‌آموزان عزیز! تغییرات اقلیمی یکی از بزرگ‌ترین چالش‌های زمان ما است، با یادگیری و آگاهی از این موضوع، می‌توانیم نقش مؤثری در کاهش اثرات منفی آن داشته باشیم، به ‌عنوان ‌مثال، کشور آلمان با اجرای برنامه‌های آموزشی گسترده در مدارس، توانسته است آگاهی عمومی را افزایش داده و به کاهش انتشار گازهای گلخانه‌ای کمک کند.

محمدحسین مددیان، فرهنگی و کارشناس زیست‌شناسی ضمن بیان مطالب بالا در ادامه متذکر می‌شود: «بازیافت مواد و استفاده مجدد از وسایل، یکی از راه‌های مهم در کاهش زباله‌ها و حفظ منابع طبیعی است، در مدرسه و خانه، بیاموزیم که چگونه می‌توانیم از مواد بازیافتی استفاده کنیم و به ‌این ‌ترتیب به حفظ محیط‌زیست کمک کنیم، کشور سوئد با ایجاد سیستم‌های پیشرفته بازیافت، توانسته است بیش از ۹۹ درصد زباله‌های خود را بازیافت کند.

آب یکی از منابع حیاتی و ارزشمند است، با صرفه‌جویی در مصرف آب، می‌توانیم به حفظ این منبع گران‌بها کمک کنیم، در مدرسه و خانه، روش‌های مختلف صرفه‌جویی در مصرف آب توجه و این عادت را در خود تقویت کنیم، کشور استرالیا با اجرای برنامه‌های آموزشی و استفاده از فناوری‌های نوین، توانسته است مصرف آب را به طور قابل‌توجهی کاهش دهد.»

این فرهنگی در ادامه می‌افزاید: «مصرف‌گرایی بی‌رویه یکی از عوامل اصلی تخریب محیط‌زیست است، بیایید با هم یاد بگیریم که چگونه می‌توانیم نیازهای خود را به‌صورت معقول و پایدار برآورده و از مصرف بی‌رویه پرهیز کنیم، کشور ژاپن با ترویج فرهنگ ساده‌زیستی و استفاده از محصولات پایدار، توانسته است مصرف‌گرایی را کاهش دهد. استفاده از لوازم بازیافتی و دوستدار محیط‌زیست، یکی از راه‌های مؤثر در کاهش زباله‌ها و حفظ منابع طبیعی است، در مدرسه و خانه، به استفاده از لوازم بازیافتی توجه کنیم و این فرهنگ را در بین دوستان و خانواده ترویج دهیم، کشور دانمارک با ترویج استفاده از محصولات بازیافتی و حمایت از کسب‌وکارهای سبز، توانسته است به حفظ محیط‌زیست کمک کند.»

با توجه ‌به تجربیات موفق کشورهای توسعه‌یافته در زمینه حفظ محیط‌زیست، می‌توانیم از این تجربیات بهره‌برداری کنیم و آنها را با شرایط محلی خود تطبیق دهیم، بیایید با هم در مدرسه و جامعه، به دنبال راهکارهای بومی و مؤثر برای حفظ محیط‌زیست باشیم و از تجربیات دیگران بهره‌مند شویم.

تأکید بر اصل ۵۰ قانون اساسی: بر اساس اصل ۵۰ قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران، حفاظت از محیط‌زیست وظیفه عمومی تلقی می‌شود و هرگونه فعالیت اقتصادی و غیر آن که با آلودگی محیط‌زیست یا تخریب غیرقابل ‌جبران آن ملازمه پیدا کند، ممنوع است، بنابراین، لازم است که در تمامی فعالیت‌های آموزشی و روزمره خود، به این اصل مهم توجه کنیم و با تلاش برای حفظ محیط‌زیست، آینده‌ای بهتر برای نسل‌های بعدی فراهم‌آوریم.

این امر در نظر مقام رهبری از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است و ایشان در روزها و مناسبت‌های مختلف در این باره صحبت کرده‌اند که در این گزارش چند خلاصه از آنها را آورده‌ام: عیوب اساسی در سبک زندگی ما است؛ این دیگر مربوط به مسئولین نیست، مربوط به خود ما و شما آحاد مردم است. ما در سبک زندگی مشکلاتی داریم: یکی از مشکلات ما، مصرف‌گرایی است؛ یکی از مشکلات ما، اسراف و زیاده‌روی و زیاد خرج ‌کردن است؛ یکی از مشکلات ما رفاه‌طلبیِ افراطی است؛ یکی از مشکلات ما اشرافی‌گری است. اشرافی‌گری متأسفانه از طبقات بالا سرریز می‌شود، به طبقات پایین؛ آدم متوسط – [یعنی] از قشرهای متوسط – هم وقتی می‌خواهد میهمانی بگیرد، وقتی می‌خواهد عروسی بگیرد، مثل اشراف عروسی می‌گیرد. این عیب است، این خطا است، این ضربه به کشور می‌زند. زیاد مصرف‌ کردن، زیادی خواستن، زیادی خوردن، زیادی خرج ‌کردن، جزو عیوب مهم ما است در سبک زندگی‌مان.

حرکت در سمت اصلاح الگوی مصرف، جلوگیری از ولخرجی‏ها و تضییع اموال جامعه است؛ این بسیار مسئله‏ مهمی است. البته بار اوّلی نیست که ما این مطلب را مطرح می‏کنیم. من در نوبت‌های متعددی خطاب به مردم عزیزمان درباره‏ اسراف، درباره‏ ولخرجی و تضییع اموال و لزوم صرفه‏جوئی مطالبی را عرض کردم؛ اما این مسئله تمام نشده است؛ این مقصود، آن‏چنان که بایدوشاید برآورده نشده است.

لازم است به‌ عنوان یک سیاست، ما مسئله‏ صرفه‏جویی را در خطوط اساسی برنامه‌ریزی‌هایمان در سطوح مختلف اعمال کنیم. مردم عزیزمان توجه داشته باشند که صرفه‏جوئی به معنای مصرف ‌نکردن نیست؛ صرفه‏جوئی به معنای درست مصرف‌ کردن، بجا مصرف ‌کردن، ضایع نکردن مال، مصرف را کارآمد و ثمربخش کردن است. اسراف در اموال و در اقتصاد این است که انسان مال را مصرف کند، بدون اینکه این مصرف اثر و کارائی داشته باشد. مصرف بیهوده و مصرف هرز، در حقیقت هدر دادن مال است. جامعه‏ ما باید این مطلب را به ‌عنوان یک شعار همیشگی در مقابل داشته باشد؛ چون وضع جامعه‏ ما از لحاظ مصرف، وضع خوبی نیست. این را من عرض می‏کنم؛ ما باید اعتراف کنیم به این مسئله. عادت‌های ما، سنت‌های ما، روش‌های غلطی که از این ‌و آن یاد گرفته‏ایم، ما را سوق داده است به زیاده‏روی در مصرف به نحو اسراف. یک نسبتی باید در جامعه میان تولید و مصرف وجود داشته باشد؛ یک نسبت شایسته‏ای به سود تولید؛ یعنی تولید جامعه همیشه باید بر مصرف جامعه افزایش داشته باشد.

جامعه از تولید موجود کشور استفاده کند؛ آنچه که زیادی هست، صرف اعتلای کشور شود. امروز در کشور ما این‌جوری نیست. مصرف ما به نسبت، از تولیدمان بیشتر است؛ این، کشور را به عقب می‏رساند؛ این، ضررهای مهم اقتصادی بر ما وارد می‏کند؛ جامعه دچار مشکلات اقتصادی می‏شود.

در آیات شریفه‏ قرآن بارها راجع به پرهیز از اسراف در امور اقتصادی تأکید شده؛ این به‌خاطر همین است. اسراف، هم لطمه اقتصادی می‏زند، هم لطمه‏ فرهنگی می‏زند. وقتی جامعه‏ای دچار بیماری اسراف شد، از لحاظ فرهنگی هم بر روی او تأثیرهای منفی می‏گذارد؛ بنابراین مسئله صرفه‏جوئی و اجتناب از اسراف، فقط یک مسئله‏ اقتصادی نیست؛ هم اقتصادی است، هم اجتماعی است، هم فرهنگی است؛ آینده‏ کشور را تهدید می‏کند. ما امروز متأسفانه دچار اسراف و مصرف‌زدگی هستیم. من بارها این را عرض کرده‌ام، باز هم عرض می‌کنم؛ این خطر است در راه ما. مصرف‌زدگی را باید کم کنیم، حرص به متاع و کالای دنیا را باید کم کنیم. تا یک شایعه‌ای درست می‌شود که فلان چیز کم است، مردم هجوم می‌آورند برای اینکه بیشتر آن را جمع کنند که مبادا دچار کمبود آن شوند؛ درحالی‌که آن شی‌ء ممکن است جزو چیزهای لازم زندگی هم نباشد. خب، اگر آن جنس کم هم نیست، همین هجوم مردم آن را کم می‌کند، ما به این مسئله توجه نمی‌کنیم. این یکی از ضعف‌های ماست؛ ما این ضعف را باید برطرف کنیم.

مصرف‌گرایی یکی از پدیده‌های اقتصادی است که پس از انقلاب صنعتی رونق چشمگیری پیدا کرد. از جمله عوارض این پدیده می‌توان به تحدید منابع، آلودگی‌های محیط‌زیست و فاصله‌ اجتماعی و تشدید رفتارهای غلط فردی و اجتماعی چون اسراف اشاره کرد. سؤال اساسی این است که چرا جامعه‌ ما گرایش به مصرف‌گرایی دارد؟ چرا مصرف‌گرایی برای عده‌ای نوعی افتخار محسوب می‌شود؟ آیا میان مصرف‌گرایی و توسعه‌نیافتگی اقتصادی رابطه‌ای وجود دارد؟ چگونه می‌توان گرایش به مصرف‌گرایی را در سطح جامعه کاهش داد؟ چگونه می‌توان مردم را در مسیر درست مصرف‌ کردن هدایت کرد؟ چه موانعی معضل مصرف‌گرایی را تشدید می‌کند؟ هنگامی که زیربنای مناسب تولید و در‌آمدی وجود نداشته باشد و درعین‌حال بر مصرف تأکید شود، آسیب‌های متعددی در جامعه بروز می‌کند.

در شرایط رونق اقتصادی و بالا رفتن قدرت خرید مردم، مصرف‌گرایی رواج می‌یابد؛ ولی عوامل فرهنگی در تعیین حدود آن بسیار مؤثرند. از جمله عوامل مهم در کنترل مصرف: تشویق مردم به پس‌انداز و سرمایه‌گذاری، ارائه الگوهای صحیح مصرف و ایجاد زمینه‌ مناسب جهت فعالیت اقتصادی‌ است. در جامعه‌ ایران پس از انقلاب به‌رغم ماهیت و جهت‌گیری معنوی انقلاب، به علل مختلف ارزش‌های مادی رواج یافت و ارزش‌های معنوی را تحت‌الشعاع خود قرار داد.