معبد داش کسن
معبد داش کسن در ایران بی نظیر است. معبدی است با طرح اژدها که وقتی گردشگران آن را می بینند تصور می کنند با معبدی چینی روبرو هستند (چین ایران)؛ اما این اثر تاریخی یادگاری از دوره ایلخانیان است. معبد داش کسن به دو نقش برجسته اژدها و چند محراب اسلامی در دو سمت آن و به قرینه یکدیگر مزین است. نمونه‌های مشابه نقش‌های اژدهای آن در جای دیگری از ایران دیده نمی‌شود. طبق نظر برخی باستان شناسان، قدمت این معبد به قبل از اسلام می‌رسد که در زمان ایلخانان نقوشی از جمله اژدها بر آن افزوده شده‌است
شکل گیری معبد داش کسن پس از مرگ ارغونشاه، با پشتکار الجای خاتون، خواهر سلطان محمد خدابنده آغاز شد، ولی به پایان نرسید.
معبد تاریخی داش کسن از سمت شمال به دشت سلطانیه و بنای تاریخی آرامگاه سلطان محمد خدابنده اشراف دارد. این معبد در کنار شهر قدیم سلطانیه با گنبد رفیع آن، آرامگاه چلبی اوغلو و آرامگاه ملاحسن کاشی، در مجموع محور فرهنگی تاریخی سلطانیه را تشکیل می‌دهد.
این معبد در فاصله‌ای در حدود پنج کیلومتر از روستای ویر در ۱۵ کیلومتری شمال شرقی سلطانیه زنجان واقع شده است. فاصله بین روستا تا معبد، یک مسیر خاکی صاف است که با خودروهای معمولی به راحتی می‌توانید آن را طی کنید؛ البته در این مسیر هیچ گونه تابلویی وجود ندارد و بهتر است برای رسیدن به معبد، از راهنمایی‌های افراد محلی استفاده کنید. امکانات اقامتی این معبد تنها یک نمازخانه و یک کانکس کوچک است که نگهبان معبد در آن زندگی می‌کند.
این معبد متعلق به دوران ایلخانی است و ساخت آن پس از مرگ ارغون شاه مغول، به همت و پشتکار الجای خاتون، خواهر سلطان محمد خدا بنده آغاز شده اما متاسفانه تکمیل نشده است؛ البته برخی از باستان‌شناسان معتقد هستند که این معبد در اصل در زمان ساسانیان ساخته شده و پرستشگاه پیروان آئین مهرپرستی بوده است؛ البته به جز آن، هیچ آثاری از آن زمان در معبد باقی نمانده و اصلی‌ترین ویژگی معماری این معبد که همان نقوش برجسته دو اژدها است، در دوره ایلخانی ایجاد شده است. نقوش برجسته دو اژدها و تمام تزییات دیگر، همگی در دوران ایلخانی در این بنا ایجاد شده‌اند.
معبد سنگی داش کسن یکی از شاخص‌ترین آثار معماری صخره‌ای در ایران و اصلی‌ترین ویژگی این معبد که آن را در کشور بی‌همتا است. نقوش برجسته دو اژدها است که به شکل متقارن در مقابل یکدیگر ایجاد شده‌اند و توجه علاقه‌مندان به سبک‌های معماری منحصر‌به‌فرد را به سمت خود جلب می‌کنند. عده‌ای از گردشگران در نگاه اول تصور می‌کنند که داشکسن یک معدن چینی است و حتی محیط پیرامون این معبد، چین ایران نامیده شده است!
سه طاقچه در قسمت غرب و شرق معبد در دل صخره ایجاد شده که دارای مقرنس‌های زیبایی هستند و نقوش اسلیمی با طرح‌های متفاوت که یکی از نمادهای اصلی ایرانی است، نیز در آن‌ها دیده می شود. به نظر می رسد که نحوه طراحی و ایجاد این نقوش، از اوضاع اجتماعی ایران در قرن هشتم تاثیر پذیرفته است.سه طاقچه در قسمت غرب و شرق معبد در دل صخره ایجاد شده که دارای مقرنس‌های زیبایی هستند و نقوش اسلیمی با طرح‌های متفاوت که یکی از نمادهای اصلی ایرانی است، نیز در آن‌ها دیده می شود. به نظر می رسد که نحوه طراحی و ایجاد این نقوش، از اوضاع اجتماعی ایران در قرن هشتم تاثیر پذیرفته است.
معبد داشکسن از چندین ایوان و محوطه باستانی تشکیل شده است و نقوش برجسته نیز در همه نقاط آن دیده می‌شوند. همه این ویژگی‌ها دست به دست هم داده و داشکسن را به یک اثر معماری بی‌همتا تبدیل کرده‌اند.
به نظر می‌رسد که در ساخت این معبد، از پیشرفته‌ترین فناوری‌های سنگ‌تراشی با فلز در آن زمان، بهره گرفته شده است. انتخاب مناسب‌ترین مکان برای ساخت این معبد، در میان سایر نقاط آن منطقه، نشان‌دهنده دانش گسترده سازندگان این بنا در مورد علم زمین‌شناسی است. احتمالا سنگ‌تراشان در کار خود برخی از اصول پیکره‌تراشی را نیز به کار گرفته‌اند.