معبد داش کسن (اژدهاتو)
این مجموعه در ۱۰ کیلومتری جنوب شرقی سلطانیه، در نزدیکی روستای ویر، از توابع همین بخش قرار گرفته است. این مجموعه در محوطه ای به شکل مستطیلی ناقص، به طول ۴۰۰ متر و عرض ۵۰ تا ۳۰۰ متر ، دیده میشود.
در درون این مجموعه، سه غار نسبتاً عمیق در دل کوه کنده شده است که کنده کاری های زیبایی دارند. از نقش های این کنده کاریها، میتوان به دو تصویر اژدها که در مقابل یکدیگر به شکل قرینه حک شده اند و طول هریک ۵/۳ متر است، اشاره کرد. در طرفین این نقشها، محراب های زیبای نقش داری با طرح های اسلیمی، گل و بوته و مقرنس های سنگی کنده کاری شده اند. مجموعه آثار کنده کاری این محل، یادگار هنرمندان چینی است که به فرمان اولجایتو از چین فرا خوانده شده بودند.
بر اساس فرضیه ای، غارهای “داش کسن” در دو دوره تاریخی جدا از هم مورد استفاده قرار گرفته است. در دوره نخستین، این غار نیایشگاه آئین مهرپرستی در عهد ساسانی بوده است، اما از این دوره آثاری بجای نمانده است. دوره دوم که نقش های اژدها، برگ مو، پیچک و طرحهای اسلیمی، یادگار آن دوره است، به دوران فرمانروایی ایلخانان تعلق دارد. سنگهای سبز بکار گرفته شده در حصار ارگ سلطانیه، مطمئناً از محل تاریخی داش کسن (سنگ بر) بریده شده است. در نتیجه برش و انتقال سنگ، فضای لازم جهت کنده کاری و دخمه سازی در این محل فراهم شده و این مکان با اندکی تغییرات به آرامگاه تبدیل شده است. بنابراین، محوطه تاریخی داش کسن را می توان در ردیف آرامگاه های دوره ایلخانی نیز طبقه بندی کرد.
معبد صخره‌ای داش کسن که به معنای سنگ تراشیده یا بریده سنگ می‌باشد در جنوب شرقی روستای ویر در سینه‌کش ارتفاعات محلی سلطانیه قرار دارد، در این معبد علاوه بر استفاده از فن‌آوری پیشرفته زمان که پیامد رشد و تکامل فن سنگ‌تراشی با ابزار فلزی است، انتخاب مناسب‌ترین نقطه نسبت به نقاط همجوار نمودار توجه و آشنایی کامل سازندگان آن با دانش زمین‌شناسی و معدن‌شناسی است .
به نظر می‌آید هنرمندان خلاق معبد صخره‌ای در خلق حجاریها و کنده‌کاریهای زیبا که در غرب و شرق این نیایشگاه گسترده شده علاوه بر مهارت در تکنیک سنگ‌تراشی از پاره‌ای اصول پیکرتراشی نیز الهام گرفته‌اند .
ظهور و پیدایش این معبد صخره‌ای را میتوان با توجه به شکل معماری (چلیپائی ) آن و وجود فضاهایی مانند مهرابه‌های مهرپرستان به سده‌های اول و دوم میلادی بازگرداند و از سوی دیگر نحوه پرداخت نقوش آن متأثر است از اوضاع اجتماعی ایران قرن هشتم هـ . ق . نقوش حجاری شده اژدها، طرحهای گیاهی، ردیفی از بن نگاره‌ها بر روی گلدانهایی در دو سوی طاق هلالی که در دهه‌ها و سده‌های بعد، این شیوه تزئینی را بر گرداگرد ایوانهای مساجد می‌بینیم، همراه با محرابیهایی با تزئینات مقرنسی، آمیزه‌ای از هنر ایران و چین را با مفهوم و محتوایی دیگر بوجود آورده است. اژدهای نقش شده بر پیکره صخره‌ای داش کسن که در هنر و اندیشه ایرانی مظهر ظلم، ستم و پلیدی است با نفوذ قوم فاتح همچون محافظ همیشه بیدار که نشان از ارزانی، خیر، برکت، دولت و سلطنت دارد در هنر ایران جای می‌گیرد .
