معبد داش کسن | عبادتگاهی با چند اژدهای نگهبان
اگر هوای سفر به استان زنجان به سرتان بزند، جاهای دیدنی زیادی هست که می‌توانید به آن‌ها سری بزنید؛ ولی امروز به معبد داش کسن سلطانیه زنجان می‌رویم تا از دو اژدهای خفته در این معبد دیدن کنیم. برای ساخت این معبد معماری چینی و ایرانی را با هم ترکیب کرده‌اند تا بنایی زیبا بسازند. امیدواریم با گردشگران بیشتر، مسئولین و متولیان هم به این معبد بیشتر رسیدگی کنند.
معبد داش کسن کجاست؟
این معبد، معبدی سنگی در دل صخره‌ها و از جاهای دیدنی سلطانیه و از آثار شاخص معماری صخره‌ای در ایران است. برای دیدن این معبد باید به غرب ایران برویم و به شهرستان سلطانیه در استان زنجان سری بزنیم. در نزدیکی سلطانیه روستایی به نام ویَر وجود دارد که این معبد دوره ایلخانی در پنج‌کیلومتری این روستاست. این معبد، پانزده کیلومتری هم از شمال شرقی سلطانیه فاصله دارد. معبد داش کسن سلطانیه را ثبت ملی هم کرده‌اند.
نام های دیگر معبد داش کسن
به‌خاطر وجود دو نقش‌برجسته اژدها به حالت متقارن در این معبد، به آن معبد دو اژدها هم می‌گویند. فضای اطراف ورودی این معبد طوری است که ممکن است فکر کنید، این معبد، معبدی چینی بوده است؛ برای همین به معبد داش کسن، لقب «چین ایران» هم داده‌اند. به این معبد، معبد شیرین و فرهاد هم می‌گویند که دلیل آن به افسانه‌ای درباره معبد برمی‌گردد. در بخش «افسانه‌های مختلف درباره معبد داش کسن» درباره این اسم، اطلاعات بیشتری هست.
تاریخچه معبد داش کسن
اگر تاریخ را ورق بزنید، متوجه می‌شوید که ایلخانان نَسَبی مغولی داشتند؛ پس دور از انتظار نیست که معماری و هنر در دوران آنان به شیوه چینی نزدیک‌تر باشد. البته این هنر با هنر اسلامی که هنر غالب آن دوران ایران بود، شیوه‌ای تلفیقی را ساخته بود. الجایتو ششمین پادشاه ایلخانی بود و آنقدر به تشیع علاقه داشت که مسلمانان به او لقب سلطان محمد خدابنده دادند. الجای‌خاتون، خواهر سلطان محمد، معبد داش کسن را بعد از مرگ ارغون‌خان ساخت؛ اما این معبد هرگز تکمیل نشد.
البته درباره تاریخ ساخت معبد اختلاف نظرهایی هم وجود دارد؛ مثلاً بعضی از باستان‌شناسان معتقدند که این معبد را ساسانیان برای مهرپرستی ساخته‌اند؛ ولی هیچ اثری از دوران ساسانیان در این معبد باقی نمانده است. هر چه در این معبد وجود دارد، همه از زمان ایلخانان است؛ پس شاید نظریه ایلخانی محتمل‌تر باشد.
قدیم‌ترها معبد داش کسن، معدن سنگ بود. کارگران این معدن اولین کسانی بودند که بعد از سال‌های دراز برای اولین‌بار نقش‌برجسته‌های این مکان را دیدند. بعد از آن معدن را به‌طور کامل بستند و آنجا را مکانی تاریخی اعلام کردند. این یکی از بهترین تصمیم‌های مسئولین بود؛ اما اینکه چرا حالا این معبد را تقریباً به حال خود رها کرده‌اند، جای سؤال دارد.
علت نام گذاری معبد داش کسن
از آنجایی که بیشتر زنجانی‌ها به زبان ترکی صحبت می‌کنند؛ پس باید در این زبان، پی ریشه اسم معبد را بگیریم. در زبان ترکی داشن کَسَن به معنی «بریدن سنگ» یا «سنگ تراشیده» یا «سنگ‌تراش» است. معبد داش کسن را هم در دل صخره‌ها تراشیده‌اند؛ پس معبد سنگ تراشیده اسمی برازنده برای این معبد است.
معماری معبد داش کسن
این معبدِ سنگی، به‌خاطر نقش‌برجسته‌های دوره ایلخانی معروف است. دو اژدهای برجسته و متقارن این معبد را هم از معماری و باورهای چینی وام گرفته‌اند. نقش‌های اژدها درازایی پنج‌متری و پهنایی یک‌ونیم‌متری دارند. در معماری این معبد تقارن طولی از اصول پایه‌ای است. محراب معبد هم طرح‌های پیچک و اسلیمی دارد که همه کار هنرمندان چینی است. اینجاست که نقش اژدها و طرح‌های اسلیمی تلفیقی از هنر چینی و ایرانی را به تصویر می‌کشد.
متخصصان معتقدند چینی‌ها از پیشرفته‌ترین ابزارهای سنگ‌تراشی زمان خود برای ساخت این معبد استفاده کرده‌اند. ابزار سنگ‌تراشان در آن زمان فلزی بود و به نظر می‌رسد هنرمندان از اصول پیکرتراشی هم کمک گرفته‌اند. انتخاب زمین مناسب برای ساخت معبد داش کسن هم از علم زمین‌شناسی معماران چینی آن زمان حکایت دارد.
طاقچه
در قسمت شرق و غرب معبد سه طاقچه در صخره‌ها ساخته‌اند که مقرنس‌کاری زیبایی دارند. مقرنس به زبان ساده همان بخش‌هایی از طاق‌ها هستند که شبیه کندوی برش‌خورده دیده می‌شوند. این ترفند معماری، از ترفندهای هنر اسلامی است. در این معبد در کنار مقرنس‌ها، نقش‌های اسلیمی هم طرح زده‌اند که نماد هنر ایران است. احتمالاً هنر این بخش به هنر قرن هشتم ایران برمی‌گردد.
بخش‌های مختلف معبد داش کسن
محوطه
بخشی از محوطه معبد داش کسن را در تپه حفاری کرده‌اند؛ اما تمام محوطه درازایی ۱۰۰ و پهنایی ۵۰متری دارد. شکل باستانی و نقوش برجسته محوطه احتمالاً شما را به یاد معابد و هنر چین می‌اندازد.
غار
در معبد داش کسن زنجان سه غار تقریباً عمیق را با دست کنده‌اند. این غارها هم نقش‌ونگار و برجسته‌کاری‌های زیبایی دارند؛ اما کاربرد غارها هنوز هم راز سربه‌مهری است که باستان‌شناسان سر آن اختلاف نظر دارند. بعضی‌ها معتقدند که این غارها انبار بودند و بعضی‌ها هم آن‌ها را اتاق‌های کوچکی برای اقامت می‌دانند.
افسانه‌های مختلف درباره معبد داش کسن
محلی‌ها افسانه‌های زیادی برای این معبد ساخته‌اند که هر کدام از این افسانه‌ها احتمالاً قدمتی به‌اندازه خود معبد دارند. یادتان هست که داش کسن در زبان ترکی به معنای سنگ‌تراش یا سنگ‌تراشیده است؟ این ماجرا شما را یاد داستان خاصی نمی‌اندازد؟ اگر ذهنتان به سمت ماجرای فرهاد کوه‌کن رفته است، درست حدس زده‌اید. مردم روستای ویَر به این معبد، معبد شیرین و فرهاد می‌گویند. کسی چه می‌داند، شاید این معبد را واقعاً فرهاد برای شیرین کنده باشد.
بهترین زمان بازدید از معبد داش کسن
شاید بازدید از معبد در زمستان و تابستان ایده خوبی نباشد. زنجان زمستان‌های بسیار سرد و تابستان‌های گرمی دارد. معبد هم در منطقه‌ای وسیع و باز است که گرما و سرما در آن بیشتر احساس می‌شود. در تابستان‌ها به‌خاطر تعطیلی مدارس، این منطقه شلوغ هم هست؛ پس بهتر است برای این دو فصل برنامه‌ریزی نکنید. فصل بهار و پاییز انتخاب مناسب‌تری برای بازدید از معبد داش کسن زنجان هستند. به‌ویژه در فصل بهار می‌توانید از جاهای دیدنی اطراف زنجان هم دیدن کنید.
اطلاعات بازدید از معبد داش کسن
| آدرس | استان زنجان، شهرستان سلطانیه، ۵کیلومتری روستای ویر |
| ساعات بازدید | هر روز از ساعت ۸ تا ۱۸ به‌جز روزهای تعطیل |
| هزینه بازدید | برای ایرانی‌ها ۵هزار و برای خارجی‌ها ۵۰هزار تومان |
امکانات رفاهی معبد داش کسن
احتمالاً این معبد هم جزیی از هزاران آثار تاریخی کشور ماست که آرام‌آرام به دل تاریخ برمی‌گردد. تقریباً نیمی از معبد از بین رفته است و چیز زیادی از آن باقی نیست؛ پس نباید توقع زیادی برای امکانات رفاهی داشت. متأسفانه حتی مسئولان هم به معبد داش کسن زنجان توجهی نمی‌کنند. این معبد فقط یک نمازخانه دارد؛ البته کانکس نگهبانی هم دارد که نگهبانی در آن زندگی می‌کند. برای استفاده از سرویس بهداشتی هم تنها راه این است که خودتان را به روستاهای اطراف برسانید.
جاهای دیدنی اطراف معبد داش کسن
روستای ویر
روستای ویر در شهرستان سلطانیه و دهستان سنبل آباد قرار دارد. در میان این روستای زیبا، رودخانه‌ای جاری است که تمام خانه‌ها را در راستای آن ساخته‌اند؛ پس همه کوچه‌های این روستا به رودخانه می‌رسد. در این روستا می‌توانید به غار سپیدکوه، سنگر محمد ولی خانی، مسجد قدیمی ویر و دو کتیبه سنگی است.
چشمه شاه بلاغی
چشمه جوشان شاه بلاغی در ۹کیلومتری سلطانیه است. برای این چشمه دو حوضچه بزرگ و در اطراف آن آلاچیق ساخته‌اند. محوطه این چشمه را سنگ‌فرش کرده‌اند و وسایل تفریح هم برای آن تدارک دیده‌اند. همین توجه ویژه به چشمه شاه بلاغی باعث شده است تا گردشگران زیادی برای تفریح به این چشمه بروند؛ پس اگر وقتش را داشتید، در کنار بازدید از معبد داش کسن، تفریح در کنار چشمه را هم در برنامه‌تان بگذارید. گاهی ممکن است بازدید از معبد، جوان‌ترها را کم‌حوصله کند. اگر بعد از معبد به این چشمه سری بزنید، آن‌ها دوباره سر شوق می‌آیند.
گنبد سلطانیه در نزدیکی معبد داش کسن
چه به تاریخ و چه معماری علاقه‌مند باشید، گنبد سلطانیه زنجان انتخاب خوبی برای بازدید است. این گنبد بزرگ‌ترین و اولین گنبد آجری جهان، بزرگ‌ترین گنبد ایران و سومین گنبد بزرگ جهان است. این گنبد بلندایی پنجاه‌متری دارد. گنبد سلطانیه اولین گنبد دوپوسته جهان هم هست و بین دو دیواره گنبد فضای خالی شصت‌سانتی وجود دارد. روی این گنبد را هم با کاشی‌های دست‌ساز فیروزه تزیین کرده‌اند. این بنا را سه‌هزار کارگر در مدت ده سال ساخته‌اند که این هم در نوع خودش شگفت‌انگیز است.
سلطان محمد خدابنده این گنبد را برای امام اول شیعیان ساخت. او می‌خواست پیکر حضرت علی(ع) را به زنجان منتقل کند؛ اما درست یک روز قبل از روز انجام این کار با خوابی که دید از آن منصرف شد. شاید بشر نتواند آرامگاهی درخور مقام امام علی(ع) بسازد؛ اما معماری این گنبد و ویژگیهای آن نشان می‌دهد که سلطان محمد همه تلاش خود را به کار بسته است.
توصیه‌های ره بال آسمان به بازدیدکنندگان معبد داش کسن
- اگر بتوانید یکی از محلی‌ها را با خودتان همراه کنید، همه‌چیز برایتان جذاب‌تر می‌شود؛ البته مسیر چندان پرپیچ‌وخم نیست.
- با نگهبان مجموعه صحبت کنید، ایشان با لهجه شیرین ترکی، داستان‌ها و واقعیت‌های مجموعه را برایتان تعریف می‌کند. هیچ چیز به اندازه معاشرت با محلی‌ها سفر را لذت‌بخش نمی‌کند.
- با خودتان آب‌وغذا ببرید؛ به‌ویژه اگر کودکان و سالمندان همراهتان هستند.
- اگر تابستان را برای با بازدید از معبد انتخاب کرده‌اید، مراقب آفتاب تند باشید. حتماً از لوازم مراقبت پوستی مناسب استفاده کنید.
- روی دیوارها یادگاری ننویسید، این کار در شأن شما و فرهنگ و تمدن ایران نیست.
- اجازه ندهید کودکان و نوجوانان بخش‌هایی از معبد را تخریب کنند یا از هر جایی بالا بروند.
مسیر دسترسی
رفتن به استان زنجان و شهرستان سلطانیه را به شما می‌سپاریم. از آنجا می‌توانید از محلی‌ها سراغ روستای ویر را بگیرید. مسیر روستای ویر به معبد داش کسن، جاده‌ای ۵کیلومتری و خاکی است. از سلطانیه تا معبد حدود ۴۰ دقیقه راه در پیش دارید.