میل خوئین ایجرود

این بنای تاریخی با ارتفاعی بالغ بر۱۰ متر بصورتی مسلط با بهره گیری از ارتفاعات طبیعی موجود می توانسته منطقه پیرامون را تا شعاع دهها کیلومتر از نظر حفاظت تحت پوشش قرار داده و همچنین به عنوان یک میل راهنما برای مسافران و کاروانهای خسته و تازه از راه رسیده که همواره از بیم گم شدن راه در هراس و نگران بودند امید بخش و خوش آیند باشد.

بطور کل این بنا از دو بخش بدنه وگنبد تشکیل یافته که قسمت تحتانی ( بدنه ) با پلان مدوّر و با استفاده از مصالح لاشه سنگ و ملاط گچ و آهک و قسمت فوقانی ( گنبد ) با بهره گیری از آجر و ملاط بر پا شده است.

گنبد از نوع زنگوله ای و دو جداره و قابل مقایسه با گنبد مقبره قیدار نبی در شهرستان خدابنده می باشد. تنها راه ورود به داخل بنا در حال حاضر در قسمت شرقی و بطرف درّه و روستای خویین می باشد که در ابتدای ورود به آن نیز سه پله تعبیه شده است.

در ارتفاع حدوداً ۵ متری بنا در اضلاع شرقی و غربی دو پنجره (منفذ ) جهت دیده بانی و نظارت بر منطقه در نظر گرفته شده  که در سالهای اخیر متاسفانه پنجره ضلع غربی با استفاده از لاشه سنگ و ملاط مسدود شده است.

از دیگر اقدامات حفاظتی و مرمتی که در سالهای اخیر توسط اهالی روستا به منظور جلو گیری از فرو پاشی بنا معمول گردیده گچکاری قسمت داخلی ، سیمانکاری قسمت بیرون بدنه و بتن کف بنا می باشد .

در حال حاضر این بنا از نظر ایستایی و استحکام مشکل خاصی نداشته و فقط در قسمت انتهای بدنه خوردگی حاصل از عوامل جوی ( برف و باران ) مشاهده می گردد ، که مرمت آن ضروری می نماید . بنا به اظهارات معتمدین محل تعداد سه بنا ی مشابه این بنا در ارتفاعات منطقه وجود داشته که بر اثر عوامل طبیعی و غیر طبیعی متاسفانه تخریب شده اند .

در خصوص قدمت بنا ، از آنجائیکه فعلاً مدارک مکتوب از جمله کتیبه ، سنگ نوشته و …… که دال بر ساخت و یا نام بانی بنا باشد فعلاً بدست نیامد . لذا با توجه به معماری ، سبک و سیاق ، موقعیت جغرافیایی و همچنین مقایسه آن با بناهای مشابه خصوصاً بنای مقبره قیدار نبی در خدابنده می توان زمان ساخت این بنا را بین قرون ۵ تا ۷ هجری در نظر گرفت .           

بنای برج خویین به احتمال قریب به یقین مزیّن به کتیبه و یا نقوش خاصی بوده که متاسفانه با انجام تعمیرات غیر کارشناسانه شواهد و مدارک مزبور از بین رفته و یا در زیر لایه های سیمان و گچ مخفی شده  که با انجام مطالعات و تحقیقات سیستیما تیک ( لایه برداری و گمانه زنی ) یقیناً شواهد و قرائن مستند و موثقی بدست خواهد آمد .

اما آنچه که انجام تحقیقات بیشتر باستان شناختی را در خصوص کاربرد و ماهیت اصلی بنا ی مزبور بیش از پیش طلب می نماید ، توجه به گورستان متروکه  درپیرامون بناست که وسعتی بالغ بر ۴ هکتار را به خود اختصاص داده است . نزدیکی و چگونگی ارتباط این بنا با آثار تاریخی روستا ، موقعیت استراتژیکی بنا ، نوع سبک و سیاق آن از دیگر خصوصیات بارز و قابل تامل این اثر تاریخی است .

با توجه به اهمیت و ارزش پر بار تاریخی و فرهنگی آن ، بنای مزبور در تاریخ ۱۰/۱۰/۱۳۷۹ به شماره ۲۸۷۴ در فهرست آثار تاریخی کشور به ثبت رسیده و هرگونه دخل و تصرفدر عرصه و عیان آن منوط به رعایت ضوابط و قوانین مربوطه می باشد