کارخانه کبریت زنجان (موزه صنعت)
تاریخچه ساخت کارخانه کبریت زنجان
کارخانه کبریت سازی زنجان مربوط به دوران پهلوی اول بنا گردیده و تا سال ۱۳۵۷ قبل از انتقال به محل جدید، مورد بهره‌برداری بوده‌است. این مکان یکی از اماکن دیدنی زنجان محسوب می شود. به عنوان موزه صنعت استفاده می شود. این مکان در شهر زنجان، خیابان صفا، نرسیده به بلوار چمران(کوچمشکی) واقع شده است. مردم زنجان با این کارخانه روزگار گذرانده و بسیاری از اهالی زنجان در آن برای نخستین بار مشغول به کار شده‌اند. و خاطرات ریز و درشت اهالی کوچمشکی و صفای زنجان از این کارخانه هنوز در ذهن‌ها باقی و ماندگار است. سوتی که در آن زمان در کارخانه کبریت وجود داشت سه بار در روز نواخته می شد. که یک بار برای بیدار شدن مردم , یک بار برای خبر دادن نزدیکی وقت کار و بار آخر برای نزدیکی وقت تعطیلی کار بود . در این روزها عده زیادی از زنجانی‌ها این بنای عظیم را تنها تماشا می‌کنند. و گاهی نیز افراد میانسال و سالخورده خاطراتی از آن نقل می‌کنند.
سازنده کارخانه کبریت زنجان
در آن زمان بزرگان شهر و صاحبان امکانات هم بیشتر بازاری و تاجر و یا ملاک بودند. و با اینکه می‌خواستند گامهای بزرگتری در تجارت و تولید بردارند ولی کمتر در شراکت همت به خرج می‌دادند. تا اینکه یکی دو نفر از زنجانی‌ها که با تبریز و تجار تبریزی در ارتباط بودند. از یک سرمایه‌گذار تبریزی بنام شالچی برای تأسیس کارخانه کبریت که محصول آن در آن روزگار مورد نیاز اهالی و مردم ولایت‌خمسه (زنجان) بود دعوت به عمل آوردند. گفتنی است اهالی آذربایجان به‌خصوص شهر تبریز از قدیم‌الایام الفت خاصی با اهالی زنجان داشته و رفت و آمد آنها به زنجان و همینطور زنجانی‌ها به تبریز و مبادلات تجاری و اقتصادی همیشه موجب تحکیم آشنایی بین زنجانی‌ها و تبریزی‌ها شده است.
کارخانه کبریت زنجان را می‌توان اولین واحد صنعتی استان زنجان بعد از کارخانه برق به حساب آورد . یکی از زنجانی‌های ساکن تبریز که او هم یکی از تجار بزرگ بوده به نام «حاج امین زنجانی» پل معروف امین را در تبریز احداث و وقف عام نموده است. و مرحوم شالچی هم از تبریزی‌هایی است که در زنجان این کارخانه را بنیان گذاشت. خانه وی در خیابان امام در کوچه‌ای به نام وی «کوچه شالچی» قرار داشت که در سال‌های ۵۵-۵۴ دانشکده کشاورزی زنجان (دانشگاه زنجان فعلی) را در آن خانه تأسیس کردند.
این اثر به شماره ثبت ۷۴۱۲ در تاریخ ۱۲ بهمن ۱۳۸۱ با عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده‌است. دارای سردری بسیار زیبا که در دی سال ۱۳۹۰ تخریب نسبی گردید ولی مجدد با حفظ طرح کهن خود تجدید بنا نمود.
مشخصات کلی کارخانه کبریت زنجان
این ساختمان به دلیل قرار گرفتن در بافت کهن زنجان و دودکش آجری منحصر به فرد و دستگاههای قدیمی موجودبه عنوان موزه صنعتی زنجان تبدیل گردیده است، و درب کارخانه کبریت زنجان که ریشه در تاریخ مردم زنجان دارد پس از سال‌ها بسته بودن به روی شهروندان باز شد .
این بنا از دروازه ورودی، حیاط و فضای داخلی تشکیل شده است. دروازه ورودی که مشرف به خیابان کارگر است، مانند شکل خورشید و شیراحداث شده‌است و فضای داخل متشکل از قسمت‌های مختلف مراحل تولید کبریت می‌باشد.
بنای کارخانه با به صورت مربع مستطیل به ابعاد طول ۴۰/۲۵و عرض ۲۱/۶۳ در فضای برزگی واقع شده است .. از لحاظ معماری با توجه به نوع کارخانه متشکل ا از خطوط تولید کبریت سازی که دارای فضا ی سالن تولید، انبار مواد اولیه، انبارهای تولیدات و گرمخانه است.
موزه صنعت ونمایشگاههای برگزار شده در مجموعه کارخانه کبریت زنجان
این مجموعه به خاطر صنعتی بودن ، دارای تزیینات نبوده ولی لازم به توضیح است که ذکر شود که نمای غربی ساختمان با پنجره‌های هلالی و سیمان کاری رنگین، نمای زیبایی را نمایان کرده است.
این بنا به دلیل واقع شدن در بافت قدیمی زنجان، میل آجری که در شهر زنجان منحصر بفرد می‌باشد و همچنین بعلت وجود دستگاههای قدیمی در محل می‌تواند به عنوان یک موزه صنعتی کاربرد داشته باشد.
در سال‌های اخیر، اتاق بازرگانی با نظارت اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان زنجان اقدام به مرمت بنا نموده است ولی دیوارهای محوطه این کارخانه در طی سالیان گذشته توسط شهرداری تخریب و محوطه کارخانه تبدیل به پارک گردیده است.
مالک این بنا در حال حاضر پس از تسویه کلیه بدهیهای این کارخانه وراث آقای شالچی (کوچمشکی) می‌باشند. در این روز هنرمندان پیشکسوت در رشته های مختلف با برپایی غرفه اقدام به عرضه فعالیت های خود برای عموم کردند. کاربری این مجموعه برای انجام فعالیت ها و اجرای برنامه های فرهنگی در نظر گرفته شده, از این پس سوت کارخانه کبریت در مناسبتهای مختلف مناسبتی نواخته خواهد شد.