کاروانسرای سنگی و تاریخی زنجان(داش کاروانسراسی)

از بررسی کاروانسراهای سراسر ایران چنین بر می آید که اساس معماری کاروانسراهای ایران ، مانند سایر بناها ، تابع شیوه ، سنت و سبک رایج زمان بوده است. به طور کلی میتوان کاروانسراها را به دو دسته اصلی تقسیم کرد: کاروانسراهای برون شهری کاروانسراهای درون شهری، کاروانسراهای درون شهری و برون شهری کـه بارانداز واستراحـتگـاه کاروانها و کاروانیان اقصی نقاط معمـور آن روزگـاران بـه شمـار میآمـده، محـل تعامل انـدیشه هـا وتبـادل وتقابل آداب و رسوم اقوام و ملل مختـلف بوده است.

کاروانسرای سنگی به ترکی ( داش کاروانسراسی) در جاده کمربندی زنجان-میانه  کمریندی جنوبی مقابل ایستگاه قطار زنجان واقع شده است.

این کاروانسرا یکی از کاروانسراهای برون شهری است که تاریخ ساخت این مکان به دوره صفویه مربوط است و در حال حاضر به عنوان یک رستوران سنتی مورد استفاده است. این کاروانسرا بیش از سه قرن قدمت دارد و از جمله یادمانهای ارزشمند عصر صفوی است. دیمی ترین بنای شهر زنجان بنایی موسوم به کاروانسرا سنگی است. این کاروانسرا در منتهی الیه جنوب شرقی خواستگاه اولیه ی شهر و مشرف به حصار تاریخی زنجان و در زمان شاه عباس دوم با بهره گیری از سرچشمه ی هنر معماران و استادان خبره ی زنجان احداث شده است.

معماری کاروانسرای سنگی

پلان این مجموعه به سبک چهار ایوانی است ، حجره‌های آن در یک طبقه واقع شده و سقف‌‌ها از نوع قوسی است. فرهای حجره ها و قسمت های شترخان و انبارها با سیستم خاصی پوشیده شده اند. قرارگیری آجرها به شکل مورب به منظور تأمین سطوح منحنی است. پوشش ایوانها و قسمت های بارانداز شترخانها از نوع طاق رومی با قوس های تیز و پوشش طویل می باشند که با خشت و ملات گچ بنا شده اند. به منظور تامین نور فضاهای داخلی در رأس سقف ها نورگیرهایی تعبیه شده که فرم مربعی دارند. معماری و طراحی بنا آنچنان است که حس تحسین بیننده را پس از قرن ها بر می انگیزد حسی از غرور و حیرت از این همه هنرنمایی معماران و طراحان گذشته ی این سرزمین.

استفاده از سنگ به عنوان مصالح اصلی در ساخت کاروانسرا سبب شده که این بنا با نام کاروانسرای سنگی و در زبان محاوره ای آذری به  داش کاروانسرا معروف شود. این بنا از لحاظ این که تنها بنای باقی مانده از کاروانسراهای زنجان است دارای اهمیت بسیارفراوانی است.

این کاروانسرادر سال ۱۳۷۷ توسط سازمان میراث فرهنگی با شماره ۲۱۲۸ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.درباره مشخصات کلی کاروانسرا میتوان به طور کلی اشاره نمود که ا توجه به اینکه عمده مسالح کاربردی آن  از سنگ بوده به کاروانسرا سنگی معروف شده است . که باتوجه به این موضوع میتوان گفت تنها کاروانسرا سنگی از ۳ کاروانسرای موجود در زنجان بوده است .

زمان ساخت کاروانسرای سنگی

گفته می شود که شاه عباس کبیر دستور می دهد در سطح کشور در مسیر راههای ارتباطی و به منظور تقویت سیستم تجاری و بازرگانی که در آن زمان دوران رونق و شکوفائی خود را می گذرانید، حدود ۱۰۰۰ کاروانسرا را بسازند که با توجه به اینکه عمده مصالح آنها از سنگ بوده به کاروانسراهای سنگی معروف و مشهور می گردند.

تفاسیر سیاحان از کاروانسرای سنگی زنجان

سیاحان بسیاری از ایران آن زمان گذر کرده اند و نظرهای بسیاری از محل ها و دیدنیهای ایران بیان کرده اند.  ژان باتیست تاورنیه یکی از برترین سیاحان قرن هفدهم است  که دقیق ترین نقشه های  جغرافیایی دوران صفویه را تهیه نموده و در ضمن ما را با اوضاع جغرافیایی و اقتصادی و سیاسی آن عهد به طور کامل آشنا کرده است، در بین سالهای ۱۶۳۲ تا ۱۶۶۸ ( میلادی ) شش سفر به مشرق زمین داشته که در این مسافرتها بیش از نه بار از ایران دیدن کرده است که اغلب مسافرتها در زمان سلطنت شاه عباس دوم و شاه سلیمان صفوی انجام می گیرد وی در سفر نامه خود به ترجمه ابو تراب نوری در صفحه ۸۰ فصل ششم چنین می نویسد :

( روز بعد باید از صحرای پست و بلندی گذر نمود که در آنجا داخل دره می شوند و به شهرزنجان می رسند زنجان شهر بزرگ و بد بنائی است اما دارای کاروانسرای قشنگی (منظور کاروانسرای سنگی است) است.

با توصیفی که این شخص بیان نموده است بایستی کاروانسرای سنگی در اواسط حکومت صفویان ایجاد گشته و آباد بوده باشد اکنون از کل ساخت و ساز این بنای عام المنفعه بیش از یک سوم باقی نمانده  است از این رو تعیین و تشخیص سبک و سیاق دقیق و معماری و تزئینی آن بر ما نا معلوم و دشوار می باشد.

به هر حال این بنا نیز یکی دیگر از بناهای تاریخی زنجان می باشد که در این بنا می توانید هم غذا میل کرده و هم از زیبایی های این بنا که قدمتی تاریخی داشته و ارزش معماری دارد استفاده کنید. در این حوالی یافتن جا برای پارک کردن خودرو دشوار است و شاید پارکینگ این رستوران از اصلی ترین عواملی است که ما این رستوران را برای شام برگزیدیم وگرنه اطراف سبزه میدان مملو از رستوران های متنوع و صد البته ارزان تر می باشد.

 زمان بازدید از کاروانسرا سنگی زنجان

این کاروانسرا به دلیل اینکه کاربری سفره خانه و رستوران دارد اکثر ساعات و روزها آماده پذیرایی از بازدید کنندگان گرامی می باشد.

آدرس :   زنجان – جاده کمربندی زنجان-میانه روبروی ایستگاه قطار زنجان واقع شده است.