سوغات زنجان ؛ از چاقو تا قدیمی‌ترین شیرینی‌ها + عکس
زنجان شهری کهن در تاریخ ایران عزیز ماست. جاده ابریشم در گذشته از نزدیکی این شهر غنی، می‌گذشته است. بهترین راه امرار معاش مردم آن زمان، تجارت بوده است. زنجانی‌ها از مسافران برای معرفی شهر و سوغات زنجان استفاده می‌کردند. معروف‌ترین سوغات این شهر کهنسال، چاقو بوده و هست؛ اما چاقو تنها یادگار زنجان نیست. افراد بسیاری هستند که دوست دارند هنر دست مردم شهرهای مختلف ایران را بشناسند. بعضی دیگر هم قصد سفر دارند و می‌خواهند سوغات تهیه کنند. در هر صورت ره بال آسمان در آشنایی با سوغات زنجان به شما کمک می‌کند.
سوغات خوراکی زنجان
معرفی سوغات زنجان به اندازه بازدید از جاهای دیدنی زنجان کاری لذت‌بخش است. آن‌قدر لذت‌بخش که انگار حین خرید بلیط هواپیما زنجان ما هم همراه شما بوده‌ایم و مشتاق این سفر. همان اندازه که این کار برای ما لذت دارد، برای شما سخت است. مگر می‌شود میان این همه خوشمزه‌جات یکی را انتخاب کرد؟
نان اردک
قبول دارید که همه خوراکی‌های خوشمزه ابتدا در خانه‌ها پخته شده‌اند؟ خلاقیت خانم‌ها در زمان‌های مختلف مشخص است. خلاقیتی که حاصل آن، خوراکی خوش‌طعمی به نام نان اردک می‌شود. امروزه اگر به شیرینی‌فروشی‌های سراسر زنجان مراجعه کنید می‌توانید این سوغات زنجان را پیدا کنید. این نان با آرد بربری، شیر، تخم‌مرغ و شکر تهیه می‌شود. قنادهای مختلف، بنا بر سلیقه خود گاهی به آن آب‌پنیر هم اضافه می‌کنند.
شیرینی شستی
سال نو با مهمانی‌رفتن و مهمان‌آمدن همراه است. جالب اینجاست که همه مهمان‌های سال نو، آدم‌ها نیستند. بعضی مهمان‌های عید، خوراکی‌های خوشمزه مانند نان شستی هستند. این شیرینی کوچک، عضوی ثابت در کنار سفره‌های هفت‌سین مردم زنجان است. خمیر این سوغات زنجان در پودر پسته و گردو غلتانده می‌شود. در مرحله بعد قنادها با انگشت شست، حفره‌ای روی خمیر شیرینی درست می‌کنند و آن حفره را با مربا، شیره انگور یا خرما پر می‌کنند. نام شستی به همین علت روی این شیرینی عیدانه گذاشته شده است.
انگشت‌پیچ
دوست داریم اول علت نام انگشت پیچ را به شما بگوییم. در گویش محلی زنجان، به موادی مانند عسل و شیره انگور که بافتی کشسان دارند، انگشت پیچ می‌گویند. این شیرینی خوشمزه میان همدان و شمال غرب ایران مشترک است. مغزهایی مانند بادام، پسته و فندق برای افزایش خاصیت این خوراکی و تزئین آن استفاده میشوند. برای خرید شیرینی انگشت پیچ می‌توانید به مراکز خرید زنجان بروید. به‌نظر ما بازار تاریخی زنجان، بهترین محل برای خریداری این سوغات زنجان است.
نان برنجی
نان برنجی خوراکی مشترک تمام ایران است؛ اما مردم استان زنجان اعتقاد دیگری دارند. این مردم هنرمند معتقدند این شیرینی مقوی برای اولین‌بار در زنجان، پخته شد؛ اما ما نمی‌دانیم با قاطعیت این نظر را رد یا تأیید کنیم. در هرصورت نان برنجی سوغات زنجان یکی از خوشمزه‌ترین نان برنجی‌های ایران است. این شیرینی بافت تردی دارد. به همین علت نمی‌تواند برای مسافت طولانی همسفر شما باشد. بهتر است کلک این خوراکی عالی را در زنجان بکنید.
نان چایی زنجان
از اینکه نمی‌توانید نان برنجی را با خود به شهرتان ببرید ناراحتید؟ دیگر ناراحت نباشید. برخلاف نان برنجی، نان چایی را می‌توانید برای مدت طولانی نگهدارید و به‌عنوان سوغات زنجان با خود همراه کنید. نان چایی که در گویش محلی چای چورکی نامیده می‌شود، شیرینی سنتی زنجان است. مردم محلی زنجان این نان را با نوشیدنی‌های گرم مانند چایی مصرف می‌کنند. این دو دوست، کاستی‌های هم را می‌پوشانند؛ تلخی چایی با شیرینی نان از بین می‌رود و بافت خشک نان با کمک چایی نرم می‌شود؛ معامله‌ای دوسر بُرد.
سقز
انسان در بسیاری از اختراعات خود از طبیعت الگو گرفته است. برای مثال الگوی آدامس، صمغ درختان بوده است. سقز یکی از همین صمغ‌هاست. در فصل پاییز تنه درختان بنه شکاف می‌خورد و صمغ از آن خارج می‌شود. درخت بنه به پسته وحشی هم معروف است. مردم زنجان از گذشته‌های دور تا زمان حال از این شیره طبیعی استفاده می‌کرده‌اند. از فواید این شیره می‌توان به هضم بهتر غذا، رفع بوی بد دهان، جلوگیری از پوسیدگی دندان‌ها و مرهم زخم اشاره کرد. یکی از بهترین اقدامات شما در سفر می‌تواند خرید این سوغات زنجان باشد.
سبزی غازیاغی
بیشتر گیاهان خودرو مزاحم تلقی میشوند؛ اما گیاهان داروییِ سوغات زنجان خاص هستند. غازیاغی نوعی گیاه خودرو است که خاصیت درمانی دارد. بارش فراوان باران در زنجان باعث رویش فراوان این گیاه می‌شود. غازیاغی به معنای پای غاز است. مردم خلاق زنجان این نام را به‌علت شباهت این گیاه با پای غاز، انتخاب کرده‌اند. زنان زنجانی این گیاه خوش‌عطر را در آش، سوپ و برنج استفاده می‌کنند.
پیاز کوهی
پیاز کوهی دیگر گیاه خودرو در زنجان است. این گیاه در دامنه کوه رشد می‌کند. نام دیگر پیاز کوهی والک است که زنجانی‌ها در گویش محلی از آن استفاده می‌کنند. این سوغات زنجان طعمی بی‌نظیر به غذا می‌دهد. آشی که با این پیاز پخته می‌شود، درمانی عالی برای سرماخوردگی و عفونت‌های ریه است. پیاز کوهی در سالاد هم استفاده می‌شود که خواص متعددی دارد. متخصصان طب سنتی نظرات جالبی درباره این گیاه دارند. آن‌ها اعتقاد دارند این گیاه برای رفع سفیدی مو و رشد مجدد موهای مشکی مفید است.
تره کوهی یا گل آقا
گل آقا نام دیگر تره کوهی است. ظاهر این گیاه شبیه تره‌فرنگی است؛ اما طعم متفاوتی دارد. طعم گل آقا مانند سیر و پیاز تند است. تره کوهی در سوغات زنجان نقش دکتر را ایفا می‌کند. این گیاه مفید می‌تواند بدن شما را بازسازی کند. صاحب‌نظران طب سنتی اعتقاد دارند که این گیاه به تقویت حافظه کمک می‌کند. از خواص دیگر تره کوهی می‌توان به کاهش بیماری‌هایی مانند سرطان و سکته قلبی، دفع کلسترول، تقویت سیستم ایمنی بدن و افزایش قدرت بینایی اشاره کرد. بهترین رستوران های زنجان از این گیاه در غذاهای خود استفاده می‌کنند تا غذا علاوه بر طعم بهتر، خاصیت بیشتری پیدا کند.
گردو، بادام و زیتون
این قسمت را به معرفی خوشمزه‌ترین سوغات زنجان اختصاص داده‌ایم. گردوی شهر زنجان از مرغوب‌ترین گردوهای ایران محسوب می‌شود. اندازه درشت، مغز سفید و سالم و طعم عالی این گردو را در کمتر شهری پیدا می‌کنید. بادام این دیار هم مرغوب است. نژادهای مختلف بادام را می‌توانید در برخی مناطق مشاهده کنید. زیتون یکی از محصولات پرطرف‌دار در ایران است. اگر مصرف‌کننده ثابت زیتون باشید، می‌دانید که هیچ زیتونی زیتون طارم نمی‌شود. طارم، هندوستان ایران است. بزرگ‌ترین تولیدکننده زیتون ایران، شهر طارم است. اگر بتوانید زیتون طارم را خریداری کنید، یک برد بزرگ در خرید سوغات زنجان داشته‌اید.
صنایع دستی زنجان
صنایع دستی و سوغات زنجان متنوع هستند. بعضی از این سوغات بیشتر شناخته شده‌اند و بعضی دیگر کمتر. ما در ادامه سوغاتی که مشهور هستند و آن‌هایی که شهرت ندارند را به شما معرفی می‌کنیم؛ پس همراه ما باشید.
چاقوسازی
معروف‌ترین سوغات زنجان چاقو است. از نظر شما علت شهرت این صنعت چیست؟ وقتی هنری نسل‌به‌نسل ادامه پیدا می‌کند، نه‌تنها در زندگی بلکه در روح مردم جا می‌گیرد. هنر چاقوسازی هم از گذشته تا حال، همراه مردم زنجان بوده است. با اینکه رونق این هنر کم شده؛ ولی از کیفیت محصولات آن، کم نشده است. چاقوسازی به انرژی و توان زیادی نیاز دارد؛ به همین علت، اکثر افراد شاغل در این حرفه، جوان هستند. استادان ماهر که کارکشته چاقوسازی هستند، کار مهم و ارزشمند آموزش را بر عهده گرفته‌اند. چاقوهای زنجانی از فولاد ضدزنگ ساخته میشوند. این فولاد حرارت می‌بیند و چکش می‌خورد تا به چاقو تبدیل شود. تناسب، ظرافت و قدرت برش این چاقوها معروف است. چاقوهای زنجانی انواع مختلفی دارند. ضامن‌دار، ساده، شکاری، میوه‌خوری، ساده، کاردهای کمری و آشپزی، قلم‌تراش و چندکاره از انواع این چاقوها هستند. می‌دانستید چاقوها این‌قدر متنوع هستند؟
ملیله دوزی
در راهنمای سفر زنجان با هنرهای بسیاری آشنا می‌شوید. این هنرهای متنوع ریشه در فرهنگ کهن زنجان دارند. ملیله دوزی یا ملیله کاری یکی از شاخه‌های فلزکاری است. فلزی سخت و محکم در دستان هنرمندان زنجان مانند موم نرم می‌شود. این فلزهای با استحکام به اشکالی مانند بته جقه، برگ فرنگی، میخک و غنچه تبدیل میشوند. هنر کهن ملیله دوزی تا زمان پهلوی در زنجان رایج بوده است. این سوغات زنجان را می‌توانید در مراکز خرید و بازارهای زنجان پیدا کنید.
چاروق دوزی
قبل از معرفی پیشینه هنر چاروق دوزی باید شما را با چاروق آشنا کنیم. چاروق در گذشته برای عبور از مسیرهای سنگ‌لاخ و صعب‌العبور استفاده می‌شده است. جنس چاروق‌ها از چرم گاو و نخ ابریشم است که علت استحکام این کفش‌هاست. شروع این هنر به زمان ساسانیان برمی‌گردد. مانند هر هنر دیگری چاروق دوزی هم دوره رونق داشته است. دوره رونق این هنر، در زمان صفویان بوده است. چاروق‌های که امروزه به‌عنوان سوغات زنجان فروخته می‌شود، انواع مختلفی دارد. این کفش‌ها به شکل‌های تمام‌چرم، توری، تمام‌پوست و پرده‌‌بند یافت میشوند. بعضی هنرها مانند چاروق دوزی تغییر کاربری داده‌اند و برای هدفی دیگر استفاده میشوند. این کفش‌ها امروزه بیشتر برای خانم‌ها دوخته میشوند و جنبه تشریفاتی دارند.
مسگری
فلز مس، اولین فلزی است که بشر با آن آشنا شد. به همین علت کهن‌ترین صنعت فلزی مربوط به مس است. شما می‌توانید در اکثر شهرهای ایران بازاری به نام بازار مسگرها پیدا کنید که اثباتی برای قدیمی‌بودن این هنر است. مسگری زنجان در دوران سلجوقیان و ایلخانان به اوج شکوه خود رسید و توانست خود را در حال و آینده مردم زنجان جا دهد. تفاوت مسگری زنجان با دیگر مناطق ایران در روش حک‌کردن نقش روی مس است. در زنجان از روش کنده‌کاری روی مس استفاده می‌شود. مسگری و صنایع حاصل از آن تنوع بسیاری دارد. شما می‌توانید این سوغات زنجان را در شکل‌ها و ابعاد مختلف تهیه کنید. مس و ظروف مسی، خاصیت درمانی هم دارند که علت دیگر محبوبیت آن‌هاست.
قالی بافی
هنر فرش‌بافی هنر مشترک ایرانی‌هاست. با این حال فرش‌بافی از تنوع بسیاری برخوردار است. پیشینه قالی بافی زنجان مانند چاروق دوزی به زمان ساسانیان برمی‌گردد. ماهی درهم، ریز ماهی، نقشه قلتوق، بیجار و افشار از انواع قالی زنجان هستند. در میان این نقش‌های متنوع، فرش افشار شهرت بیشتری دارد. فرش افشار سوغات زنجان از فرش‌های ریزبافت است. این فرش ظریف نه‌تنها در ایران بلکه در جهان طرف‌داران بسیاری دارد. فرش افشار زنجان یکی از محصولات صادراتی و ارزشمند زنجان است.
جاجیم‌بافی
جاجیم زنجان از الوان بافته می‌شود. الوان نوعی پشم تابیده‌شده است که کاربردهای گوناگونی دارد. جاجیم را با نخ ابریشم، نخ پنبه و کاموا هم می‌بافند؛ ولی نوع پشمی آن مرغوب‌تر و پرطرف‌دارتر است. جاجیم سوغات زنجان کاربردهای مختلفی دارد که رختخواب‌پیچ از همه رایج‌تر است. با گشت‌وگذار در بازارهای زنجان تنوعی که این هنر زنجانی دارد را بیشتر مشاهده می‌کنید.
گلیم بافی
با گلیم و طرح‌های بی‌نظیر آن آشنا هستید. زنجان یکی از مراکز مهم گلیم بافی در ایران است. گلیم‌های زنجانی در نقش‌ها و طرح‌های حیوانی، گیاهی و هندسی بافته میشوند تا این سوغات زنجان برای گردشگران جذابیت بیشتری داشته باشد. با اینکه بافت گلیم در تمام زنجان رایج است؛ اما دو روستای قروه پشتلو و انگوران سهم بیشتری از این هنر دارند. گلیم‌بافی شغل اصلی مردم این دو روستاست.
سوزن دوزی
سوزن دوزی شاخه‌های متعددی دارد؛ اما دو زیرشاخه منجوق دوزی و گلدوزی در زنجان معروف‌تر هستند. هنرمندان زنجانی در این هنر، تبحر و مهارت توصیف‌ناپذیری دارند. شما می‌توانید این سوغات زنجان را به شکل‌های لباس، کیف و پارچه خریداری کنید.
نمد بافی
نمد از پشم تهیه می‌شود. بعضی افراد تصور می‌کنند در نمد بافی الیاف به‌هم بافته میشوند؛ اما نمدبافان الیاف پشمی را نمی‌بافند بلکه با کمک رطوبت، فشار و حرارت آن‌ها را فشرده می‌کنند. این هنر سنتی از دیرباز در زنجان رایج بوده است. زنجانی‌ها از پشم بهاره گوسفند در نمدبافی استفاده می‌کنند. مقدار پشمی که در این سوغات زنجان استفاده می‌شود با مقدار پشم به‌کاررفته در قالی برابر است. شاید برایتان سؤال شود که اگر مقدار پشم این دو هنر برابر است، پس این تفاوت فاحش قیمت چه علتی دارد؟ نمد با تمام سختی‌هایی که دارد در یک روز آماده می‌شود؛ اما قالی در مدت طولانی‌تر و با ظرافت بیشتر آماده می‌شود. در اصل شما پول ظرافت محصول را می پردازید نه پول پشم را.
رنگرزی
شهرت زنجان در رنگرزی مانند شهرت آن در صنعت چاقوسازی است. رنگرزان زنجان نسل‌در‌نسل به کار مشغول بوده‌اند و با بوی رنگ و حرارت آب انس گرفته‌اند. انواع کالاهای نساجی مانند پوشاک، نخ و پارچه در این شهر اصیل، رنگ می‌شود. دوست دارید هنر این مردم را از نزدیک ببینید؟ بعد از خرید بلیط اتوبوس زنجان، لباسی را به‌قصد رنگ‌کردن انتخاب کنید و به این شهر هنرپرور بیایید. این کار هم فال است و هم تماشا. شما خاطره و لباستان را آغشته به هنر زنجان کرده‌اید و با این سوغات زنجان به شهر خود برمی‌گردید.
خاتم کاری و مینیاتور
خاتم کاری هنری از جنس نظم است. در این هنر، چندضلعی‌های منظم با جنس‌هایی متفاوت کنار هم قرار می‌گیرند و هنری نفیس را خلق می‌کنند. این سوغات زنجان دقت و ظرافت بسیاری می‌طلبد. هنرمندان خاتم‌کار در زنجان از ترکیب پنج، شش، هفت، هشت و ده‌ضلعی در خلق این آثار زیبا استفاده می‌کنند. مینیاتورها هنرهای ظریفی هستند که از سوغات نفیس زنجان محسوب میشوند. طرح‌های پرنده، حیوان، شاخ و برگ درختان و گل‌های زیبا در مینیاتورهای زنجان به چشم می‌خورند. خطوط اسلیمی و ختاتی از دیگر انواع مینیاتورهای زنجان هستند.