اطلاعات منابع آب استان زنجان
مهم ترین منبع آب های سطحی در استان زنجان رودخانه های دایمی و فصلی هستند . رودخانه های قزل اوزن ، زنجان رود ، ابهررود و شاهرود را می توان مهم ترین رودهای دایمی این استان دانست. رودخانه قزل اوزن از کوه های چهل چشمه کردستان و همدان سرچشمه گرفته و در نزدیکی منجیل به شاهرود پیوسته و با نام سفید رود به دریای خزر می ریزد. زنجان رود نیز در حوزه آب ریز قزل اوزن قرار داشته و با جهتی جنوب خاوری، شمال غربی به رودخانه قزل اوزن می پیوندد. رودخانه قزل اوزن علاوه بر اهمیت اقتصادی بالایی که دارد به دلیل پرآبی، زیبایی و طولانی بودن مسیر خود یکی از مهم ترین روخانه های زنجان است که در زمینه جاذبه های گردشگری نیز اهمیت زیادی دارد.
به برکت آب فراوان باغ های زیبا و سرسبز بسیاری در مسیر این رودخانه به وجود آمده که منظره بسیار زیبایی به حومه شهر زنجان داده است به طوری که در تمام سفرنامه های جهانگردان و مستشرقین از این رودخانه و زیبایی و سرسبزی مناطق اطراف آن یاد شده است. مسیر رودخانه قزل اوزن یکی از مهم ترین تفرجگاه های اهالی زنجان و مناطق اطراف آن یکی از باصفاترین استراحت گاه های مسافران مسیر شمال غرب کشور است. خرا رود از کوه های قره داغ در خدابنده سرچشمه گرفته و در محل آبگرم واقع در جاده قزوین به همدان جریان می یابد و پس از پذیرا شدن رودخانه های آوه، گلنجین، شور و کردان با نام رود شور ادامه مسیر می دهد و سپس در شهریار با رودخانه کرج ادغام شده و به همان نام به طرف دریاچه حوض سلطان قم جریان می یابد.
ابهر رود نیز یکی دیگر از رودهای جاری در این استان زیبا است که از حوالی سلطانیه سرچشمه گرفته و با جهت شمال باختری ، جنوب خاوری، پس از مشروب ساختن ابهر، هیدج، صایین قلعه و خرم دره به تاکستان رسیده و آب تعداد زیادی از روستاهای دو دانگه را تامین می سازد. رودخانه های سجاس، آیدوغموش، تالوار، شاری چای، قرانقو و گامیش چای از حوزه آبریز قزل اوزن و رودخانه تهم از حوزه آبریز زنجان رود از دیگر رودخانه های مهم استان هستند که تقریبا در تمام مناطق استان جریان دارند. در مجموع ۱۸۲۸۴ کیلومتر مربع از کل مساحت استان زنجان را که حدود ۲۲۱۶۴ کیلومتر مربع برآورد شده است، حوزه آبخیز قزل اوزن یا سفید رود که خود وسعتی در حدود ۶/۵ میلیون هکتار دارد، در بر می گیرد. به طور کلی در سطح استان زنجان دو آبخیز اصلی که از آبخیزهای فرعی متعدد تشکیل شده اند وجود دارد .
حوزه اول که حوزه آبخیز قزل اوزن یا سفید رود است، با وسعتی معادل ۵۶۲۰۰ کیلومتر بخش های مرکزی، جنوب باختری، باختر و شمال استان زنجان را در بر گرفته است. رودخانه های اصلی به نام های قزل اوزن و شاهرود که پس از به هم پیوستن در منطقه منجیل (محل سد سفید رود) رودخانه سفید رود را به وجود می آورند، درحوزه آبخیز سفید رود جاری هستند. براساس مطالعات انجام شده مقدارآب سالانه رودخانه های قزل اوزن و شاهرود و شاخه های عمده آن ها به طور متوسط برابر با ۹۲۵/۵ میلیارد متر مکعب درسال است که نزدیک به ۲/۴ میلیارد متر مکعب آن مربوط به رودخانه قزل اوزن و بقیه مربوط به رودخانه شاهرود است. حوزه بعدی، حوزه ی آب خیز رودخانه شور است که از آب خیزهای رودخانه ابهرود ، حاجی رود، خرا رود و آوچ چای تشکیل شده است.
به طور کلی رودهای دایمی استان زنجان عبارتند از: انگوران چای (به طول ۵۰ کیلومتر)، اوزون دره (به طول ۵۰ کیلومتر ) ، چمل گین (به طول ۲۰ کیلومتر)، حلب (به طول ۴۰ کیلومتر ) ، خویین (به طول ۳۰ کیلومتر)، کاکا (به طول ۳۰ کیلومتر ) ، سیاوه رود (به طول ۲۵ کیلومتر ) ، شورفشاپور (به طول ۴۲۰ کیلومتر)، علی جولاچای (به طول ۱۲ کیلومتر) و قلعه چای (به طول ۶۰ کیلومتر). مهم ترین رودخانه های فصلی استان زنجان عبارتند از : آب بر (به طول ۲۵ کیلومتر ) ، آب لار (به طول ۲۰ کیلومتر ) ، آق زوج چای (به طول ۳۲ کیلومتر ) ، آقبلاغ چای (به طول ۱۷ کیلومتر)، التماس دره سی (به طول ۱۵ کیلومتر ) ، الله لوچای (به طول ۲۰ کیلومتر)، اوزون دره گوجه قیه (به طول ۳۲کیلومتر ) ، بیزینه رود (به طول ۷۵ کیلومتر)، بیوک چای (به طول ۲۵ کیلومتر)، تخته یورد (به طول ۳۰ کیلومتر)، تلخه رود زنجان (به طول ۶ کیلومتر ) ، چسب (به طول ۳۲ کیلومتر)، دربند(به طول ۱۲ کیلومتر)، سارمساقلو (به طول ۳۳ کیلومتر)، سهرین (به طول ۳۰ کیلومتر)، سیلاب گمیش آباد (به طول ۲۰ کیلومتر ) ، سجاس رود (به طول ۶۰ کیلومتر)، سرابند (به طول ۴۴ کیلومتر ) ، شورهمدان (به طول ۱۲۰ کیلومتر)، شوراب (به طول ۱۸ کیلومتر ) ، شورچای (به طول ۳۵ کیلومتر ) ، شورسهرورد (به طول ۴۵ کیلومتر)، قره چای (به طول ۴۴ کیلومتر ) ، قره قوش (به طول ۴۰ کیلومتر ) ، قلات (به طول ۳۳ کیلومتر)، گورگورچای (به طول ۴ کیلومتر)، لجام گیر(به طول ۲۸ کیلومتر ) ، لوان چای (به طول ۲۳ کیلومتر) و میرجان سویی (به طول ۴۰ کیلومتر). این رودخانه ها در مناطق مختلف استان از جمله شهرستان های ابهر، ماه نشان، زنجان، ایجرود، طارم و خدابنده و در روستاها و بخش های مختلف این منطقه جاری هستند.
وجود رودخانه ها و ریزابه های فراوان در منطقه سبب احداث سد های مهم تهم ، گلابر ،تالوار، مشمپا، کینه ورس، مراش، بلوبین، بعثت، میرزاخانلو ۱ و ۲ و فیله خاصه در زنجان شده است. سد تهم در فاصله ۱۵ کیلومتری شمال غربی شهرستان زنجان قرار دارد هدف از اجرای این طرح تامین بخشی از آب شرب شهر زنجان تا افق زمانی سال ۱۴۰۵ می باشد. سد گلابر در فاصله ۵۵ کیلومتری جنوب غربی شهر زنجان ، در شهرستان ایجرود و در ۱۷ کیلومتری جنوب شهر زرین آباد قرار گرفته است. هدف از ساخت این سد توسعه کشاورزی و صنعت، ایجاد اشتغال، ارتقای سطح زندگی و ارزش افزوده محصولات کشاورزی در شهرستان ایجرود و استان زنجان می باشد. سد تالوار در فاصله ۱۵۲ کیلومتری جنوب غربی استان واقع شده است.
هدف از اجرای این طرح افزایش سطوح زیر کشت و تولیدات کشاورزی، پیشگیری از مهاجرت های بی رویه، افزایش متوسط درآمد کشاورزی، توسعه منابع وابسته به کشاورزی، ایجاد شرایط توسعه و رشد بخش های مختلف اقتصادی در استان و محرومیت زدایی در منطقه می باشد. سد مشمپا در ۱۱۶ کیلومتری غرب شهرستان زنجان و ۵ کیلومتری روستای مشمپا قرار دارد. هدف از اجرای این سد تامین آب شرب شهری و تامین آب اراضی کشاورزی شهرستان های زنجان و طارم و همچنین تامین آب مصرفی صنایع و استفاده حداکثر از پتانسیل رودخانه جهت تولید انرژی برق آبی می باشد. سد کینه ورس در فاصله ۱۴ کیلومتری جنوب غربی شهرستان ابهر و حدود ۵ کیلومتری روستای کینه ورس قرار دارد. هدف از اجرا و ساخت این سدتامین آب شرب شهر های ابهر و خرمدره وو تامین آب کشاورزی و صنعت و همچنین تامین نیازهای زیست محیطی می باشد.
سد مراش در فاصله ۱۰۴ کیلومتری شهرستان زنجان و ۴ کیلومتری شهر دندی قرار گرفته است، هدف از ساخت این سد تامین آب شرب شهری و روستایی و تامین آب مورد نیاز کشاورزی می باشد. سد بلوبین( قره درق) در ۷۵ کیلومتری جنوب شهر زنجان و ۱۴ کیلومتری شهر حلب وقع شده است هدف از اجرای این طرح تامین آب شرب شهری و روستایی و تامین آب مورد یاز در بخش کشاورزی می باشد.سد بعثت در ۵/۳۹ کیلومتری شمالغرب زنجان و ۲ کیلومتری روستای زریک واقع شده است هدف از اجرای این سد تامین آب شرب منطقه قره پشتلو ی شهرستان زنجان می باشد.سد میرزاخانلوی ۱ در فاصله ۱۳۰ کیلومتری شمال شرقی زنجان و در ۲ کیلومتری شمال روستای میرزاخانلو و در فاصله ۲۸ کیلومتری غرب طارم بر روی رودخانه میرزاخانلو واقع شده است. هدف از اجرای این طرح تامین آب کشاورزی برای اراضی مستعد منطقه که عمدتا” بصورت دیم و یا بایر بوده اند می باشد.
سد میرزاخانلوی ۲در فاصله ۱۲۵ کیلومتری شمال غربی زنجان و ۳۵ کیلومتری شهر آب بر و بالا دست روستای پاوه رود قریم واقع شده است. هدف از اجرای این سد تامین آب کشاورزی و باغات زیتون روستا های پاوه رود و میرزاخانلوو می باشد. سد فیله خاصه در ۷۵ کیلومتری شمالغرب زنجان قرار دارد. هدف از اجرای این سد تامین و ذخیره سازی آب کشاورزی اراضی روستای فیله خاصه است ، علاوه بر موارد مذکور دریاچه های مصنوعی پشت این سدها ارزش تفریحی و تفرجگاهی نیز به آن ها داده است.
آب های زیر زمینی استان زنجان به علل گوناگونی از جمله بافت خاک ها، نوع آب و هوا و میزان بارش غنی هستند و از نظر تامین منابع آبی اهمیت زیادی دارند. بیش تر روستاهای این استان از آب های زیرزمینی به صورت حفر چاه ها و کاریزها استفاده می کنند. چشمه های معدنی استان به دو صورت چشمه های آب گرم معدنی و چشمه های آب سرد معدنی شکل گرفته اند. از این میان بیش تر چشمه های آب گرم از نظر جاذبه های گردشگری دارای اهمیت هستند. این چشمه ها با عبور از لایه های آهکی زیرزمینی و اختلاط با گازهای گوگردی از درجه حرارت بالایی برخوردار شده و به خاطر داشتن کیفیت گوگردی و آهکی به عنوان داروی شفابخش امراض رماتیسمی مورد استفاده قرار می گیرند. نکته جالب در مورد چشمه های استان این است که پس از زلزله سال ۱۳۶۹ و ایجاد دگرگونی در لایه های زیرزمینی، بر درجه حرارت آب های گرم معدنی در سطح استان افزوده شده است .
چشمه آب گرم وننق در نزدیکی روستای وننق در ۳۰ کیلومتری جاده سهرین به غرب زنجان، چشمه آب گرم ابدال در ۳۰ کیلومتری جنوب غربی زنجان در نزدیکی روستای ابدال، چشمه آب گرم گرماب در ۶۰ کیلومتری خدابنده در حومه روستای گرماب، چشمه آب گرم قنیرجه در ۱۰ کیلومتری روستای علم کندی شهرستان ماه نشان، چشمه آب گرم احمد آباد در جنوب غربی منطقه حفاظت شده انگوران و در۱۵ کیلومتری معدن سرب انگوران واقع در شهرستان تکاب در استان آذربایجان غربی برخی از چشمه های آب گرم معدنی استان زنجان هستند که علاوه بر خواص دارویی و درمانی از اهمیت توریستی نیز برخوردار است. چشمه های آب سرد معدنی استان زنجان دارای ترکیبات گوگردی، منیزیمی و زاج هستند.
این آب ها گازدار بوده و به عنوان دافع سنگ کلیه مورد استفاده قرار می گیرند. مهم ترین چشمه های آب سرد استان را آب معدنی الله بلاغی واقع در ۵۰ کیلومتری شمال زنجان و حومه روستای ماهان در شهرستان طارم و چشمه آب معدنی عمقین در ۱۵ کیلومتری لوشان در جاده سیروان شهرستان طارم تشکیل می دهند. از این رو می توان گفت تمام مناطق استان زنجان به لحاظ وجود منابع آب دارای اهمیت بوده و از این لحاظ غنی است . آبشار شارشار تنها آبشار شناخته شده در زنجان است که در منطقه تهم، در شمال غربی شهر زنجان واقع شده است. این آبشار که به طرز بسیار زیبایی در میان سنگ های صخره ای قرار گرفته است، حدود ۵ کیلومتر با دریاچه مصنوعی سد تهم فاصله دارد و دسترسی به آن با یک کوهنوردی یک ساعته امکان پذیر است .
اگر چه شرایط طبیعى و جغرافیایى استان زنجان موجبات شکلگیرى دریاچهاى را فراهم نکرده است، اما شبکهاى از رودخانههاى فراوان در آن به وجود آورده است که کنارههاى این رودخانه چه در دشتها و چه در درهها، از جلوه هاى زیباى طبیعت به شمار می آیند. مهمترین رودهاى استان زنجان عبارتند از:
رودخانه قزل اوزن
این رود که یکى از مهمترین رودخانههاى ایران و شهرستان زنجان است از کوههاى استان کردستان سرچشمه مىگیرد و از راه قشلاقات افشار در حومه خدابنده، وارد محدوده استان زنجان مىشود. قزل اوزن در حد فاصل کوههاى تالش و رشته کوههاى شمالى زنجان به طرف مشرق جریان مىیابد و در نزدیکى منجیل با دریافت آب «هزار رود» شاهرود پر آبتر مىشود و به طرف شمال با نام سفیدرود جریان مىیابد و سرانجام به دریاى مازندران سرازیر می شود. این رود در مسیر طولانى خود، با افزایش رطوبت و کاستن از سردى هوا، نقش مؤثرى در رونق کشاورزى منطقه ایفا مىنماید.
زنجان رود
این رودخانه که به زنجان چاى نیز معروف است، از چمن سلطانیه و کوههاى آق داغ سرچشمه مىگیرد و پس از گذاشتن از بخش حومه زنجان و اراضى چاى پاره، همراه رودخانههاى محلى کوچک، در نزدیکى رجئین به قزل اوزن می پیوندد.
ابهررود
از دیگر رودخانههاى استان؛ ابهررود است که از جبهه شرقى چمن سلطانیه و کوههاى سندان داغ در غرب ابهر سرچشمه مىگیرد و با دریافت شاخههایى از رودخانههاى کوچک محلى، به طرف شرق و جنوب شرقى چمن سلطانیه جارى مىشود و پس از دریافت آب خرارود، در منطقه ضیأآباد تاکستان، در جنوب شرقى به سوى دریاچه حوض سلطان در قم سرازیر مىشود.
ایجرود
این رود از کوههاى جنوب زنجان سرچشمه مىگیرد و پس از سیراب کردن زمینهاى درهاى زیبا، در نزدیکى ینگی کند جامع السرا به قزل اوزن مىپیوندد.
سجاس رود
این رودخانه، از رودخانههاى نسبتا پر آبى است که از زمینهاى مجیدآباد خدابنده سرچشمه مىگیرد و پس از دریافت آب رودهاى محلى و گذشتن از دو آبادى سجاس و گلابر پائین، و سیراب کردن زمینهاى کنارهاى، به قزل اوزن مىریزد. آبادىهاى سجاس و گلابر از کانونهاى دیرینه زندگى انسان در زنجان مىباشند.
خر رود
این رودخانه از بلندىهاى خدابنده سرچشمه مىگیرد و به سمت شرق جریان مىیابد و پس از گذشتن از زمینهاى محمودآباد و نورآباد و سیرابکردن زمینهاى حصار ارمنى در آبگرم همدان، به رود آوج مىپیوندد. این رودخانه پس از طى مسیرى به دریاچه حوض سلطان قم مىریزد.
بزینه رود
این رودخانه از نزدیکى روستاهاى بزین، کهلا و کوههاى غربى خرقان سرچشمه مىگیرد و پس از سیراب کردن زمینهاى پیرامونى و بخش گرماب، همراه با رودخانههاى کوچک محلى در قریه اوصانلو به رود قزل اوزن مىپیوندد.
چشمه ها
استان زنجان هم چون بسیارى از استانهاى کشور، داراى چشمههاى آب معدنى و طبیعى متعددى است که به طور سنتى مورد استفاده هزاران تن قرار می گیرند. اهم این چشمه ها عبارتند از:
چشمه معدنى وننق زنجان
این چشمه در حدود ۲۱ کیلومترى جاده زنجان ـ میانه و در دهکده وننق واقع شده است و راه آن از میان کشتزارها و تپههاى متعدد مىگذرد. چشمه بر بالاى تپهاى که ۲۰۰ متر ارتفاع دارد، قرار گرفته است. بررسى و آزمایش آب دو چشمه آب معدنى وننق نشان می دهد که آب این چشمه، در ردیف آبهاى معدنى سولفاته کلسیک گرم است. چشمههاى دیگر آب گرم و آب معدنى استان عبارتند از:
o چشمه آب گرم روستاى آریومن در بخش ایجرود جاده بیجار
o چشمه آب گرم روستاى ابدال در جنوب غربى جاده زنجان ـ تبریز
o چشمه آب گرم روستاى گرماب در جنوب شرقى قیدار
o چشمه آب گرم میانج و حلب در انگوران
o چشمه آب معدنى روستاى مینگجه در بخش ماه نشان
در شهرستان ابهر نیز چشمه هایى چون على بلاغى، وَزَن بولاغى یاسوتدوبلاغ ، خاتون بلاغى، قلعه تپه ، چنار ، دانا اریدن و چشمه داخل مسجد جامع وجود دارد.
| ردیف | شرح | واحد | استان | کشور | نسبت استان/کشور (%) |
|---|---|---|---|---|---|
| ۱ | مساحت | کیلومتر مربع | ۲۲,۱۶۴ | ۱,۶۴۸,۰۰۰ | ۱,۳۴ |
| ۲ | جمعیت | میلیون نفر | ۱ | ۸۰ | ۱ |
| ۳ | مساحت اراضی کشاورزی | هکتار | ۸۸۳,۰۰۰ | ۱۷,۶۰۰,۰۰۰ | ۵ |
| ۴ | سطح اراضی آبی | هکتار | ۱۶۸,۳۹۵ | ۶,۹۰۰,۰۰۰ | ۲ |
| ۵ | متوسط سالانه آب ورودی(سال آبی ۹۶-۹۷) | میلیون متر مکعب | ۱۹۱ | ورودی قزل اوزن به استان از ایستگاه یساول | |
| ۶ | متوسط سالانه کل نزولات جوی (دراز مدت) | میلیون متر مکعب | ۶,۹۵۷ | ۴۱۳,۰۰۰ | ۲ |
| ۷ | متوسط حجم کل سالانه استحصال آب های سطحی(آماربرداری دور دوم) | میلیون متر مکعب | ۵۰۴ | ۴۳,۰۰۰ | ۱ |
| ۸ | متوسط حجم سالانه نفوذ مستقیم از بارش به سفره آب زیرزمینی | میلیون متر مکعب | ۷۳۵ | – | – |
| ۹ | متوسط حجم سالانه تبخیر | میلیون متر مکعب | ۵,۴۷۲ | ۲۹۹,۵۱۰ | ۲ |
| ۱۰ | متوسط حجم ذخایر آب سطحی تجدید شونده(آماربرداری دور دوم) | میلیون متر مکعب | ۹۸ | ۷۲,۰۰۰ | ۰.۱۴ |
| ۱۱ | متوسط حجم سالانه روان آب(آب سطحی تولید شده در استان) | میلیون متر مکعب | ۷۵۰ | ۵۰,۷۴۳ | ۱ |
| ۱۲ | متوسط سالانه خروجی رودخانه قزل اوزن از ایستگاه گیلوان(سال آبی۹۶-۹۷ ) | میلیون متر مکعب | ۸۶۲ | – | – |
| ۱۳ | حجم کل سالانه تخلیه آب زیرزمینی(آماربرداری دور دوم) | میلیون متر مکعب | ۱,۱۲۸ | ۷۰,۰۰۰ | ۲ |
| ۱۴ | حجم کل سالانه مصرفی آب های زیرزمینی(آماربرداری دور دوم) | میلیون متر مکعب | ۱,۰۳۱ | ۴۹,۷۶۱ | ۲ |
| ۱۵ | مصرف سالانه آب های زیرزمینی در بخش کشاورزی | میلیون متر مکعب | ۸۸۹ | ۴۳,۸۴۶ | ۲ |
| ۱۶ | مصرف سالانه آب های زیرزمینی در بخش شرب و بهداشت | میلیون متر مکعب | ۹۰ | ۴,۰۲۹ | ۲ |
| ۱۷ | مصرف سالانه آب های زیرزمینی در بخش صنعت | میلیون متر مکعب | ۵۲ | ۱,۸۸۶ | ۳ |
| ۱۸ | متوسط حجم اضافه برداشت سالانه از منابع آب زیرزمینی | میلیون متر مکعب | ۱۵۲ | ۶,۰۰۰ | ۳ |
| ۱۹ | حجم کل مصرف سالانه آب ( آب های سطحی و زیرزمینی )(آماربرداری دور دوم) | میلیون متر مکعب | ۱,۵۳۵ | ۹۲,۷۶۱ | ۲ |
| ۲۰ | حجم آب سطحی تنظیم شده(آب تنظیمی سدهای بزرگ در حال آبگیری) | میلیون متر مکعب | ۳۰۴ | ۲۵,۰۰۰ | ۱.۲ |