رختشویخانه زنجان (موزه مردم شناسی)

 رختشویخانه زنجان (موزه مردم شناسی)

رختشویخانه شهر زنجان جزئی از تاریخ است، تاریخی به قدمت ۷۱ سال، مکانی قدیمی که به دست علی اکبر توفیقی ساخته شد. قبل از اختراع ماشین لباس شویی و مراکز شستشوی لباس در سطح شهر، مردم عموماً لباس های خود را در قنات های محل یا لب چاه ها و رودخانه ها می شستند. اما زنجان در همان زمان کمی پیشرفته تر از سایر شهرها بود. محلی برای شستشوی ظروف و لباس های مردم، و  استفاده از آن برای همه شهروندان به طور شبانه روزی مجانی بوده است.جالب است بدانید که در این مکان حوضچه های متعددی با کاربردهای متفاوت ساخته شده؛ از جمله حوضچه ای مختص شستشوی ظروف، حوضچه هایی مختص لباس های نسبتاً تمیز و آبکشی و حوضچه ای که محل خروجی آب بوده، مختص لباس های بسیار آلوه و لباس های مربوط به افرادی با امراض مسری بوده است.

 رختشویخانه زنجان (موزه مردم شناسی) در بافت قدیمی شهر زنجان، حد فاصل خیابان سعدی و داوود قلی ،در کوچه فرهنگ واقع گردیده است ویکی  از بناهای جالب توجه و عام المنفعه زنجان به شمار می آید که در سال ۱۳۴۵ ه . ق توسط دو برادر به نام های مشهدی اکبر (معمار) و مشهدی اسماعیل (بنا) ساخته شده است .ودر زمان شهردار وقت آن زمان یعنی  علی اکبر توفیقی ساخته شد. در حقیقت بنای رختشویخانه  یکی از نخستین فعالیتهای  شهرداری زنجان است که از خود به یادگار گذاشت.

رختشویخانه زنجان (موزه مردم شناسی) جنبه عام المنفعه داشته و بدون دریافت پولی  در تمام مدت شب و روز در اختیار شهروندان بوده است (البته مبلغ کمی توسط سرایدار به عنوان حق سرایداری گرفته می شده است. سرپرست رختشویخانه توسط رئیس بلدیه گمارده می شد. بنای رختشویخانه زنجان شامل قسمت های محل سکونت سرایدار، حیاط، مخزن آب و فضای شستشو می باشد. حیاط بنا به ابعاد۲۳*۱۲  متر درخت کاری شده و در جبهه شمالی آن واحد مسکونی کوچکی به مساحت حدود ۶۰ متر، جهت اقامت سرایدار ساخته شده است . نقشه و نمای این واحد به سبک سنتی است. مخزن آب در منتهی الیه سمت شمالی  مجموعه و مشرف به سالن شستشو قرار دارد. این بخش فضایی است به طول۱۷ ،عرض ۱۱/۵ و ارتفاع ۸ متر که با سه واحد پوشش طاق و تویزه برروی جرزها و دیوارها سقف شده است. سطوح داخلی بنا تا ارتفاع ۴ متری، دارای اندود ساروجی است و به نظر می رسد بنا می توانسته تا این ارتفاع با آب پر شود که در آن صورت مخزن گنجایش حدود۷۴۰ متر ممکعب. قسمتی از این مخزن به فضایی شبیه تراس که مشرف به محل شستشو (جهت اشراف کامل مدیریت بر اعمال استفاده کنندگان ) می باشد، اختصاص یافته است.

• 
  رختشویخانه زنجان

در آن زمان زنان شهر با لباس‌های محلی به آنجا می‌رفتند و به شست و شوی لباس می‌پرداختند. کم‌کم با گذشت زمان و بهره مندی مردم از امکانات حضور بانوان در این مکان کم رنگ شد و اکنون بعد از گذشت چند دهه تبدیل به موزه ای برای بازدید عموم مردم شده است. تماشای این مکان تاریخی برای بسیاری از مسافران و گردشگران جذابیت دارد و لذت بخش است. در بخشی از موزه عکاسخانه ای مستقر است که در صورت تمایل علاقه مندان از آنها در موزه عکس یادگاری می‌گیرد. کسانی که علاقه به انداختن عکس یادگاری هستند در صورت تمایل لباس‌های محلی به تن می‌کنند و در کنار مجسمه‌ها و حوضچه مخصوص شست و شوی لباس مقابل دوربین ژست می‌گیرند و عکس می‌اندازند. این بنا در دوره اخیر تعمیر و مرمت شده و به شماره ۱۷۴۷ در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده است و به عنوان موزه مردم شناسی مورد استفاده قرار می گیرد.

معماری رختشویخانه زنجان (موزه مردم شناسی)

بنای رختشویخانه فضای شستشو به ابعاد ۱۳/۷*۶۳ متر از ساخت و طراحی جالبی برخوردار است. پوشش طاق و تویزه این بنا در میانه بر روی یک ردیف ستون سنگی ۱۱ تایی و در کناره ها بر روی جرزها و دیوارها قرار گرفته است. ستون ها از یکدیگر ۵/۷۰ متر فاصله دارند و ارتفاع قابل مشاهده آنها ۲/۷۰ متر است. بر روی این ستون ها پایه ای مربع از آجر ساخته شده و پاطاق پوشش بنا بر آن قرار گرفته است. در فضای میانی طاق های بالای ستون ها، گنبدهای عرقچینی نهاده و در هر کدام از آنها ۵ روزنه نورگیر تعبیه کرده اند . نورگیرهای دیگری در دیوارها تعبیه شده است. در این فضا برای شستشوی رخت ها و دیگر وسایل حوضچه های سنگی متعددی ساخته شده که از طریق مجاری آب از مخزن اصلی تغذیه می شوند و فاضلاب حاصل نیز از طریق کانالی  که در زیر پاشویه ها قرار دارد (به عرض و ارتفاع ۱۱۰*۶۰ سانتی متر)، به بیرون بنا منتقل می شود. مجاری آب، حوضچه ها و پاشویه ها از سنگ های تراشیده ساخته شده است . مصالح مورد استفاده در بنا آجر و سنگ است. سنگ استفاده شده در این جا از معادن سنگ روستای اژدهاتو استخراج شده و پس از حجاری به این محل منتقل شده است. آب مورد نیاز رختشویخانه نیز از قنات قلعچه حاجی میربهاءالدین تامین  شده است .

همانطور که قبلا اشاره شد رختشویخانه زنجان (موزه مردم شناسی) در سالهای اخیر تعمیر و مرمت شده و به شماره ۱۷۴۷ در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده است واز این بنا  به عنوان موزه مردم شناسی مورد استفاده قرار می گیرد.

اشیاء دیدنی  موجود در موزه مردم شناسی رختشویخانه زنجان  :

اشیاء قیمتی  و قدیمی موجود در این مجموعه اهدایی مرحوم آقای رجبعلی مقدم می باشد. 

انواع طلسم های فلزی قدیمی

 زیور آلات و قفل های فلزی قدیمی

انواع چپق چوبی

 انواع ظروف مسی قلمزنی

 تبرزین فولادی و کشکول

 انواع خنجر و تپانچه

 قوچ سنگی موجود در رختشویخانه زنجان

طبق گفته کارشناسان قوچ های سنگی نمادی از هنر سنگ تراشی و حجاری بسیار هنرمندانه از دوره صفوی است که نمونه های کتیبه دار آن را بر روی مزار قهرمانان و پهلوانان می گذاشتند . در زنجان ۶ قوچ سنگی کشف شده است که یکی از این قوچ ها در رختشویخانه زنجان در معرض دید عموم قرار داده شده است.  مشخصات این تندیس به این شرح است : (اندازه این قوچ ۷×۷۰× ۱۶۰سانتی متر، نوع خط : نستعلیق،  زبان کتیبه : عربی، قدمت : صفوی، محل کشف : استان زنجان )

سایر ویژگی ها : ( فرم اصلی قوچ بسیار زیبا و هنرمندانه است و مانند قوچ های بدون کتیبه به سنگ یک پارچه از قسمت افقی هم بهم اتصال دارد . در قسمت گردن قوچ از نمای بیرونی کتیبه ای به خط نستعلیق در عرض ۱۳ سانتی متر حجاری شده است  به احتمال زیاد این قوچ سنگی بر روی مزار یک پهلوان نصب بوده است.) کتیبه به این شرح است :المرحوم مرشد قوام سنه سبع (کتیبه از بین رفته است )

رختشویخانه شهر زنجان جزئی از تاریخ است، تاریخی به قدمت ۷۱ سال، مکانی قدیمی که به دست علی اکبر توفیقی ساخته شد. در آن زمان زنان شهر با لباس‌های محلی به آنجا می‌رفتند و به شست و شوی لباس می‌پرداختند. کم‌کم با گذشت زمان و بهره مندی مردم از امکانات حضور بانوان در این مکان کم رنگ شد و اکنون بعد از گذشت چند دهه تبدیل به موزه ای برای بازدید عموم مردم شده است. تماشای این مکان تاریخی برای بسیاری از مسافران و گردشگران جذابیت دارد و لذت بخش است. در بخشی از موزه عکاسخانه ای مستقر است که در صورت تمایل علاقه مندان از آنها در موزه عکس یادگاری می‌گیرد. کسانی که علاقه به انداختن عکس یادگاری هستند در صورت تمایل لباس‌های محلی به تن می‌کنند و در کنار مجسمه‌ها و حوضچه مخصوص شست و شوی لباس مقابل دوربین ژست می‌گیرند و عکس می‌اندازند.

بازارچه سنتی رختشویخانه

یکی دیگر از دیدنیهای این مجموعه بازارچه سنتی صنایع دستی می باشد که درمجاورت رختشویخانه بنا شده است. در ورودی این شربت خانه دو قوچ سنگی نصب شده که قبلا توضیح داده شده است. در این بازارچه انواع صنایع دستی زنجان اعم از ظروف مسی، چاقو، ملیله کاری، چاروق و … برای بازدیدکنندگان محترم عرضه می گردد.

 دمنوش های گیاهی در شربتخانه زنجان

پس ازبازدید ازرختشویخانه  وبازارچه صنایع دستی می توانید در بنای تاریخی که شربتخانه نام دارد دقایقی استراحت کرده و خودتان را میهمان یک فنجان دمنوش گیاهی کرده و ازمعماری و اشیاء قدیمی موجود در این بنا لذت ببرید.در شربتخانه باغ بهشت غذاهای مختلفی نیز سرو می شود که در میان این غذا ها، غذاهای محلی نیز به چشم میخورد که توصیه می شود حتما امتحان کنید.

این بنا که در قدیم جزئی از رختشویخانه بوده امروزه به عنوان شربتخانه (کافی شاپ سنتی) مورد استفاده قرار گرفته است. شربتخانه در قسمت غربی درب  ورودی رختشویخانه قرار دارد.حوض آب و ماهی های قرمز آن ، در و دیوار قدیمی ،  گل های شمعدانی دور حوضچه و  … همه این مناظر ما را به یک آرامش بی بدیل می رساند .

 اطلاعات بازدید:

نام بنا : رختشویخانه دوره تاریخی اواخر قاجار – پهلوی

تلفن : ۳۲۲۶۰۲۰-۰۲۴۱   

آدرس : زنجان – سعدی وسط – کوچه رختشویخانه – موزه رختشویخانه