موزه رخشویخانه | اثری منحصربه‌فرد در قلب بافت تاریخی زنجان

بسیاری شهر زنجان را مقصد مناسبی برای سفر نمی‌دانند؛ غافل از آنکه این شهر مملوء از جاذبه‌های گردشگری متنوع است و با سفر به‌سوی آن می‌توانید تجربه متفاوت و به‌یاد‌ماندنی را برای خود رقم بزنند. تا‌کنون در برخی مطالب دیگر در‌خصوص جاهای دیدنی این شهر سخن گفته‌ایم؛ این بار قصد داریم به معرفی جاذبه‌ای دیگر، موسوم به موزه رخشویخانه زنجان بپردازیم. از‌این‌رو چنانچه خیال سفر به زنجان را در سر دارید و از موزه‌گردی نیز لذت می‌برید، در این مطلب با ما همراه باشید تا ضمن آشنایی با این موزه، تمامی اطلاعات لازم برای بازدید از آن را به دست آورید.

موزه رختشویخانه کجاست؟

موزه رختشویخانه در قلب بافت تاریخی و دیدنی شهر زنجان جای خوش کرده و از گردشگران میزبانی می‌کند. به‌طور دقیق‌تر این موزه دیدنی در در محله‌ای معروف به بابا جامال چوقوری (گودال باباجمال) و در کوچه‌ای موسوم به کوچه فرهنگ، واقع در خیابان سعدی قرار دارد.

معرفی موزه رختشویخانه | آشنایی با اثری منحصر‌به‌فرد در ایران و جهان

موزه رختشویخانه را می‌توان به‌عنوان یکی از ارزشمند‌ترین و دیدنی‌ترین موزه های زنجان معرفی کرد. این موزه در گذشته محلی بود که زنان شهر لباس‌ها و رخت‌های خود و خانواده خود را در آن می‌شستند. این بنای تاریخی در آن زمان با هدف ایجاد فضایی امن و راحت برای شست‌و‌شوی لباس ساخته شد؛‌ به‌همین سبب آن را به‌صورت سر‌پوشیده احداث کردند. جالب است بدانید که این اثر به‌لحاظ کاربری در ایران و حتی جهان منحصر‌به‌فرد یا حداقل کم‌نظیر است و به همین سبب به‌لحاظ فرهنگی ارزش بسیاری دارد.

امروزه بنای رختشویخانه زنجان بازسازی و مرمت شده و اکنون به‌عنوان موزه‌ای با موضوع مردم‌شناسی تغییر کاربری داده است. در این موزه می‌توانید از وسایل زندگی مردمان در آن دوره، لباس‌ها، زیورآلات، مجسمه زنان در حال شست‌وشو به‌همراه وسایل شست‌و‌شو نظیر تشت‌ها، کوزه‌ها، پارچ‌ها، سبد، چوب و بند رخت و… بازدید کنید.

تاریخچه موزه رختشویخانه زنجان | از زمینی مملوء از هرزآب‌های سطحی تا رختشویخانه‌ای ارزشمند

در سال ۱۳۰۷ شخصی به‌نام علی‌ اکبرخان توفیقی، اولین شهردار وقت زنجان، زمینی را به قیمت ۱۸۵تومان از شخصی به‌نام باقرخان امجد نظام خریداری کرد. پس از آن دو برادر با نام‌های مشهدی اکبر معمار و مشهدی اسماعیل به دستور علی اکبر خان توفیقی، در این زمین رختشویخانه‌ای ساختند. ساخت این مجموعه به دست این دو برادر حدود ۱۵ ماه زمان برد. سنگ‌های به‌کاررفته در رختشویخانه از معدن سنگ روستای اژدهاتو استخراج می‌شدند و این سنگ‌ها را پس از حجاری به محل احداث منتقل می‌کردند. جالب است بدانید که این محل پیش از احداث رختشویخانه، مملوء‌ از هرز‌آب‌های سطحی بود و آن را با عنوان بابا جامال چوقوری (گودال بابا جمال) می‌شناختند. در‌نهایت گفتنی است که مجموعه تاریخی رختشویخانه در سال ۱۳۱۹ در دفتر اندیکاتور اداره ثبت اسناد و املاک زنجان به ثبت رسید.

معماری موزه رختشویخانه | آشنایی با نحوه ساخت اثری منحصر‌به‌فرد

از آنجایی که رختشویخانه زنجان در اواخر دوره حکومت قاجار و در اوایل دوره حکومت پهلوی ساخته شده، معماری آن نیز تلفیقی از سبک‌های معماری دوره قاجار و دوره پهلوی است. سبک معماری این اثر، شباهت بسیاری به سبک معماری مسجد عباسقلی خان و دروازه ارگ دارد. بنای موزه رختشویخانه زنجان به‌لحاظ کاربری در ایران منحصر‌به‌فرد است؛ چرا‌که از نظر تشابه کاربری چنین بنایی در هیچ کجای ایران وجود ندارد.

در ساخت این اثر از مصالحی نظیر سنگ، چوب و آجر استفاده شده است. در آن زمان آب مورد‌نیاز رختشویخانه از قنات قلعچه حاجی میربهاءالدین تأمین می‌شد. معماران این اثر، مخزن رختشویخانه را نیز به روش قرقی ساخته‌اند و کف و دیواره‌های آن را را با استفاده از ملات ساروج، تا ارتفاع ۲ متر آب‌بندی کرده‌اند. گفتنی است که هم‌اکنون این مخزن کاربری خود را از دست داده در آن نمایشگاهی برپا کرده‌اند. در منتهی‌الیه طاق‌ها و دیوار سمت جنوبی بنا، پنجره‌ای به چشم می‌خورد که به‌منظور تهویه هوا تعبیه شده است.

بخش‌های مختلف موزه رختشویخانه | آشنایی با جای‌جای موزه

رختشویخانه زنجان به دو بخش اصلی مدیریت رخشویخانه و فضای اصلی شست‌و‌شوی رخت تقسیم می‌شود. در ادامه در‌خصوص هر‌یک از این بخش‌های به‌صورت جداگانه توضیح داده‌ایم:‌

• بخش مدیریت رختشویخانه

بخش مدیریت رختشویخانه زنجان خود به چند بخش دیگر، شامل حیاط، بخش مسکونی و خزینه تقسیم می‌شود. حیاط این مجموعه مستطیل‌شکل بوده و طول آن ۳۲ و عرض آن ۱۲ متر است و در مجموع ۴۰۰ متر‌مربع وسعت دارد. این حیاط وسیع شامل فضایی سبز و با‌صفا با درختانی تنومند و بخش اعیانی می‌شود. بخش اعیانی در قسمت شمالی حیاط واقع شده و با وسعت ۶۰ متر‌مربعی متشکل از ۲ اتاق و یک ورودی است. این ورودی در‌واقع بخش سرایداری و محل شست‌وشوی رخت رختشویخانه را به هم متصل می‌کند. لازم‌به‌ذکر است که این بخش سبک به معماری سنتی شناخته‌‌شده‌ زنجان احداث شده و به همین سبب به‌لحاظ فرهنگی و معماری دارای ارزش بسیاری است. خزینه رختشویخانه نیز حدود ۱۷ متر طول، ۱۱ متر عرض و ۸ متر ارتفاع دارد.

بخش دیگری که می‌خواهیم از آن سخن بگوییم فضایی شبیه تراس است که در بخش مدیریت قرار داشته و به فضای اصلی شست‌و شوی رخت اشراف دارد. این فضا را می‌توان شاه‌نشین یا محل اصلی حضور مدیریت نامید. معماری جذاب این فضا این باور را ایجاد می‌کند که معمار اثر آشنایی کاملی به شیوه سنتی داشته و با دانش و تجربه خود توانسته با کمک قوس‌ها و نورگیرها فضای دل‌انگیزی را در قسمت بالای انبار، سالن اصلی رختشویخانه و تردد افراد ایجاد نماید.

• فضای اصلی شست‌و‌شوی رخت

بخش دیگری که می‌خواهیم به معرفی آن بپردازیم، فضای اصلی شست‌و‌شوی لباس در موزه رختشویخانه زنجان است. این فضای طراحی جذاب و چشم‌گیری دارد و سالن آن با ۱۱ ستون به دو قسمت تقسیم شده است. این سالن حدود ۱۳ متر عرض و ۶۲ متر طول دارد و وسعت زیر‌بنای آن به ۸۵۰ متر‌مربع می‌رسد. در این سالن ۴ حوضچه آب وجود دارد و در حد فاصل آن‌ها نیز مجاری آب تعبیه شده است. آب لازم برای پر شدن حوضچه‌ها و جاری‌شدن در مجاری‌ها، به‌منظور شست‌و‌شوی لباس، با عبور از یک مجرا به طول یک متر، ابتدا به حوضچه اول وارد می‌شد و سر‌ریز آن به حوضچه دوم می‌ریخت.

در دو سمت شرق و غرب این حوچه، دو حوضچه دیگر در امتداد مجرای آب قرار دارند که آب آن‌ها نیز از سرریز حوضچه دوم تأمین می‌شود. حوضچه اول محل شست‌و‌شوی لباس‌های بسیار آلوده و لباس‌های افراد دارای امراض مسری بود و حوضچه دوم محل شست‌و‌شوی لباس‌های نسبتاً تمیز و حوضچه سوم محل آب‌کشی آن‌ها بود. حوضچه چهارم نیز محل شست‌و‌شوی ظروف آشپزخانه ظرف و ظروف بوده است. در‌نهایت حوضچه آخر (اولین حوض از حرکت آب) نیز دارای آب پاکیزه و آب آشامیدنی مردم شهر را تأمین می‌کرد.

امکانات رفاهی موزه رختشویخانه زنجان | تجربه گشت‌و‌گذاری بی‌نظیر در موزه‌ای دیدنی

در موزه رختشویخانه امکانات رفاهی مناسبی برای بازدید‌کنندگان فراهم شده است. از مهم‌ترین امکانات این مجموعه می‌توان بازارچه صنایع‌دستی، شربتخانه، سرویس بهداشتی و پارکینگ اشاره کرد. اگر خیال خرید سوغات زنجان را در سر دارید، بازارچه صنایع‌دستی این مجموعه مقصدی مناسب برای شماست. در این بازارچه آثار هنری هنرمندان زنجان به فروش می‌رسد که یادگارانی ارزشمند برای عزیزانتان هستند. شربتخانه مجموعه نیز در حیاط با‌صفا و دل‌نشین موزه مستقر شده و از بازدید‌کنندگان پذیرایی می‌کند. در این شربتخانه می‌توانید از نوشیدن انواع شربت‌های خنک و دمنوش‌های گیاهی لذت ببرید.

جاهای دیدنی نزدیک به موزه رختشویخانه | آشنایی با جاذبه‌های شهر زنجان

همان طور که گفتیم، بر‌خلاف تصور بسیاری از افراد، شهر زنجان جاذبه‌های طبیعی، تاریخی و توریستی متنوعی را در خود جای داده است؛ به‌طوری که شاید در سفری کوتاه فرصت بازدید از تمامی آن‌ها را نداشته باشید. به همین سبب آشنایی با جاذبه‌های این شهر، به‌خصوص آن‌هایی که در نزدیک هم قرار دارند، به شما کمک می‌کند تا بتوانید در زمانی کوتاه از چندین و چند جاذبه گردشگری بازدید کنید. به همین سبب در این بخش به معرفی بهترین جاهای دیدنی زنجان پرداخته‌ایم که در نزدیکی موزه رختشویخانه قرار دارند.

• بازار زنجان

در میان مراکز خرید زنجان، بازار زنجان، بزرگ‌ترین و قدیمی‌ترین مرکز خرید شهر است. این بازار بزرگ به دلیل وسعت زیاد و همچنین داشتن راسته‌های متعدد و متنوع جزو جذاب‌ترین مقاصد گردشگری و همچنین مهم‌ترین مراکز خرید شهر زنجان شمرده می‌شود. جالب است بدانید که این بازار طولانی‌ترین بازار سرپوشیده ایران بوده و نام آن در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است. این بازار بزرگ شامل ۸ راسته که هر‌کدام به صنفی خاص تعلق دارند، میادینی برای حضور فروشندگان دوره‌گرد، روستاییان و بازرگانان غیربومی، چندین تیمچه با کاربری‌های مختلف، حمام حاج داداش، بازار قیصریه، سرای ملک و… می‌شود. در‌نهایت اگر عاشق بازار‌گردی هستید، بازار بزرگ زنجان مقصدی جذاب برای شما خواهد بود. با بازدید از این بازار می‌توانید با یک تیر دو نشان زده و ضمن گشت‌و‌گذار در بازار و خرید، از تماشای بخش‌های مختلف طولانی‌ترین بازار سرپوشیده ایران و بزرگ‌ترین و قدیمی‌ترین بازار زنجان، لذت ببرید.

• موزه باستان شناسی و مردان نمکی زنجان (خانه ذوالفقاری)

در سال ۱۳۷۲، معدن‌کاران به‌هنگام خاک‌برداری و استخراج نمک از معدن چهر‌آباد، نیم‌تنه مردی را پیدا کردند که شبیه به مومیایی، سالم مانده بود. بعد‌ها این نیم‌تنه مومیایی، مرد نمکی یک نام گرفت. محققان با انجام بررسی‌ها و تحقیقات مختلف سن مرد نمکی یک را ۳۷ سال، قدش را ۱۷۵ و گروه خونی‌اش را +B برآورد کردند. بعد‌ها در پاییز ۱۳۸۳ بقایای اسکلت انسانی کشف شد که مرد نمکی دو نام گرفت. بقایای مرد نمکی سه نیز به همین شکل به‌صورت اتفاقی در جریان باطله‌برداری بولدوزر کشف شد. بعد‌ها در طی کاوش‌ها در این منطقه دو جسد نمکی دیگر نیز کشف شدند که مرد نمکی چهار و مرد نمکی پنج نام گرفتند. امروزه تمام این بقایا در خانه تاریخی ذوالفقاری که بسیاری آن را با نام موزه مردان نمکی زنجان می‌شناسند، جمع‌آوری شده و به بازدید عموم در آمده‌اند.

• مسجد جامع زنجان

مسجد جامع زنجان بزرگ‌ترین مسجد شهر بوده و جزو مهم‌ترین جاذبه‌های تاریخی و مذهبی زنجان شمرده می‌شود. این مسجد بزرگ و باشکوه جلوه‌گر معماری ایرانی و اسلامی بوده و به همین سبب گردشگران بسیاری را به‌سوی خود جذب می‌کند. مسجد جامع زنجان در بافت قدیمی این شهر قرار گرفته و از سمت غرب با بازار قیصریه، از سمت شرق با کوچه مسجد سید و از سوی شمال با خیابان امام خمینی و سبزه‌میدان احاطه شده است؛ از‌این‌رو شما با بازدید از این مسجد می‌توانید با یک تیر چند نشان زده و از چندین جاذبه ارزشمند بازدید کنید. قدمت مسجد جامع زنجان به قرن سیزدهم هجری قمری (سال ۱۲۴۲) باز‌می‌گردد و یادگاری از دوره قاجاریه در این شهر است. در چهار ضلع مسجد ۴ ایوان زیبا به چشم می‌خورند که به‌صورت قرینه تعبیه شده‌اند. صحن مسجد جامع زنجان نیز چهارگوش بوده و ۴۸ متر طول و ۳۶ متر عرض دارد.

• باغ موزه گیاهان دارویی زنجان

باغ موزه گیاهان دارویی زنجان از دیگر جاذبه‌های این شهر شمرده می‌شود که در بخش سرای ناصری بازار بزرگ زنجان به همت اداره میراث فرهنگی ایجاد شده است. جالب است بدانید که این موزه جذاب با هدف ایجاد محیطی مناسب برای ارائه دستاوردهای مربوط به گیاهان دارویی و انجام تحقیقات علمی در این زمینه ایجاد شده و فعالیت دارد. در باغ موزه گیاهان دارویی زنجان صد‌ها نوع گیاه دارویی نگهداری می‌شود و به‌نمایش درآمده است. تمام این گیاهان از نقاط مختلف ایران جمع‌آوری شده‌اند. از بخش‌های مختلف این موزه ارزشمند و دیدنی می‌توان به لابراتوار، دواخانه، فروشگاه باغ موزه گیاهان دارویی زنجان و نوشینه سرا اشاره کرد. در‌نهایت لازم است اشاره کنیم که در این موزه همواره کارشناسان و متخصصانی حضور دارند که می‌توانید سؤالات خود را در‌خصوص گیاهان از آن‌ها بپرسید.

بهترین زمان بازدید از موزه رختشویخانه | تجربه سفری بی‌نظیر به زنجان

از آنجایی که موزه رختشویخانه دارای فضایی سر‌پوشیده است، بازدید از آن در هر فصلی از سال به‌راحتی امکان‌پذیر خواهد بود. با‌این‌حال خوب است که در این بخش در‌خصوص بهترین زمان سفر به زنجان سخن بگوییم. از آنجایی که زنجان و به‌طور کلی غرب ایران آب‌و‌هوایی سرد و کوهستانی دارد، بهترین زمان برای سفر به این منطقه فصل‌های بهار و تابستان است.

اطلاعات بازدید از موزه رختشویخانه زنجان | هر‌آنچه لازم است بدانید

مسیر دسترسی به موزه رختشویخانه | دسترسی راحت از نقاط مختلف شهر

بهترین راه برای دسترسی به موزه رختشویخانه زنجان استفاده از لوکیشنی است که در اختیارتان قرار داده‌ایم. با وارد کردن این لوکیشن در مسیر‌یاب‌های آنلاین می‌توانید بهترین مسیر را از مبدأ خود یافته و به‌راحتی خود را به این جاذبه برسانید.