سرای کلبعلی در بازار زنجان

در این پست به معرفی سرای کلبعلی در بازار زنجان پرداخته ایم. اطلاعاتی در مورد تاریخچه، محل قرار گیری، معماری و تزئینات سرای کلبعلی ارائه شده است. در ادامه نام سایر کاوانسراها و سراهای بازار زنجان اشاره شده است.

مشخصات سرای کلبعلی

کاروانسرای حاج کربلائی علی در جبهه شمالی راسته بازار بالا، روبروی سرای شامی قرار گرفته.این سرا تنها سرایی است که دارای ۴ باب ورودی است. ورودی شرقی که هم اکنون به خیابان سعدی جنوبی مشرف است مختص ورود و خروج چهارپایان و احشام همراه با کاروانیان و تجار بوده و سه ورودی دیگر، سرا را با مجموعه بازار مرتبط می سازند. به عبارت دیگر سرای حاج کربلائی علی از طریق ورودی شمالی با راسته بازار امام زاده و از ورودی غربی با میدان مرسل و از ورودی جنوبی با راسته بازار عبدالعلی بیگ ارتباط دارد.

تاریخچه سرای کلبعلی

پیشینه تاریخی سرای کلبعلی را می توان با مجموعه تاریخی بازار تعیین نمود. بر این اساس سرای کلبعلی را می توان در ردیف آثار زمان قاجار طبقه بندی نمود. علی رغم این که واحد کاشی مورخ به سال ۱۳۴۵ هجری قمری در سردرب شمالی آن نصب شده است این سرا به زبان محلی اسرای کلبعلی) نامیده می شود.

 

 

سراها و کاروانسراها در بازار زنجان

یکی از عناصر اصلی مجموعه بازارهای موجود امکان چند منظوره ای است که امروزه به نام کارونسرا است که به طور عمده در خارج از شهر و در مسیر جاده های مواصلاتی و بازرگانی به منظور بیتوته کاروانیان اعم از تجار و صاحبان کالاها و گردشگران و سفرای سیاسی و نظامی و جزایی ها بوده که فضاهای داخلی آنها به همین منظور ایجاد شده اند .

اما عناصر تقریبا”مشابه این فضاها در داخل شهرها و مراکز جمعیتی بویژه در داخل بازارها شکل گرفته اجزایی متناسب با عملکرد آن داشته و در ادبیات عمومی به نام (سرا) و (خان) نامیده شده اند. سرای حاجی کلبعلی هم یکی از پنج سرای مجموعه بازار بالاست. کلمه در اصل (کربلایی علی) که به خاطر کثرت سرعت استعمال به کلبعلی تبدیل شده است . به ترتیب مرحوم حاجی کربلایی علی و حاجی یوسف بانیان و مالکان این سرا بوده اند.

 

 

معرفی بناء و معماری سرای کلبعلی

سرای مورد مطالعه دارای یک صحن حیاط مرکزی بوده و گرداگرد آن یک واحد رواق قرار گرفته است . این عنصر معماری تحت تأثیر شرایط اقلیمی و سرد و برفی بودن منطقه ایجاد گردیده و در پشت آن حجرات تجار و کسبه جای گرفته است.

این سرا تنها سرایی است که دارای چهار باب ورودی است . ورودی شرقی که هم اکنون به خیابان سعدی جنوبی مشرف است مختص ورود و خروج چهار پایان و حشام همراه با کاروانیان و تجار بوده و سه ورودی دیگر سرا را با مجموعه بازار مرتبط می سازند. به عبارت دیگر سرای حاجی کلبعلی از طریق ورودی شمالی با راسته بازار امام زاده و از ورودی غربی با میدان مرسل و از ورودی جنوبی با راسته بازار عبدالعلی بیگ ارتباط دارد. از نظر ساختاری حاجی کلبعلی را به دو بخش می توان تقسیم نمود:

بخش نخست ساختار سرای کلبعلی

دارای پوشش مسطح است که شامل کلیه رواق ها سقف ورودی شمالی – ورودی شرقی و کلیه حجرات و فضاهای مسقف با تیر های از چوب چنار پوشیده شده است.

بخش دوم ساختار سرای کلبعلی

سقف هایی است که به شیوه طاق و تویزه اجرا شده اند. سقف و بدنه ورودی های جنوبی و غربی سرای حاجی کلبعلی با شیوه طاق و تویزه اجرا شده و نوع قوس ها خوزی (رومی) است.

تزیینات سرای کلبعلی

این سرافاقد تزیینات کاشی کاری است. تزیینات این مجموعه محدود می شود به آجرکاری پیشانی رواق ها و سردر های ورودی که از دو روش راسته و خفته استفاده شده است و این شیوه آجرکاری علاوه بر استحکام بنا تا حدود زیادی توانسته است بنا را از حالت یکنواختی و سادگی خارج کند. تزیینات دیگر شامل نیم ستون های تزیینی با تزیین دسر شیری است، که در کنار آجر کاریهای که ذکر شد جلوه و نظم خاصی از نظر بصری و دیداری به رواق ها بخشیده است.

 

 

نام سراها و کاروانسراهای مهم بازار زنجان

در این قسمت مهمترین سراهای این بخش نام برده می شود. ۱-سرای حاج علی قلی. ۲-سرای حاج کربلایی علی. ۳-سرای ناصریه، ۴-سرای بهجت. ۵-سرای مشهدی علی. ۶-سرای حاج شعبان ۷-سرای حاج شامی بالا ۸-سرای حاج شامی پایین ۹-سرای دخان. ۱۰-سرای گیلک.۱۱-سرای روغنی. ۱۲-سرای شاپوری. ۱۳-سرای تیرچیلر (انگورانی). ۱۴-یوسفعلی پناهی. بحرینی ۱۵٫–سرای قجر رضا از سراها و کاوانسراهای مهم بازار زنجان می باشند.