مصنوعات چرمی
چرمسازان قرون وسطی در ساختن چرمهای ظریف و زیبا مشهور بودند. «ابن حوقل» از تاریخ نویسان، که در سال ۹۵۰ میلادی از خراسان دیدن کرده از چرمهای ظریف پوست بزی که چرمسازان «گورکان» در نزدیک «مرو» می ساختند و به نام «سختیان» شناخته شده بود بسیار تعریف کرده و گفته است که فرآورده این چرمسازان به سراسر کشور فرستاده می شود.چاقوی به دست آمده از مجموعه ی مرد نمکی در معدن نمک چهرآباد (روستای حمزه لو)که متعلق به هیجده قرن پیش می باشد ، غلاف آن از جنس چرم بوده و با بندی چرمی به لباس وی متصل بوده است.
«شاردن» صنعت دباغی و چرمسازی، و چرم ساغری ایران را که در زمان او به هندوستان و خاور نزدیک صادر می شد، این گونه توصیف کرده است: «این صنعتی دستی است که ایرانیان در آن از همه استادترند».
امروزه برای به عمل آوردن چرم خام دو راه است یکی آماده کردن پوست گوسفند و بز با زاج سفید و نمک، به نام چرم زاغی و دیگری دباغی چرم گاو، اسب و غیره.
مراحل دباغی چرم:
۱- آب زدن چرم(خیساندن چرم داخل آب به مدت سه تا شش روز)
۲- آهک زدن(پاشیدن آهک زنده روی چرم و ریختن آب روی آن به مدت شش روز)
۳- متورم کردن(چرم را داخل خمره گذاشته روی آن آرد جو ریخته و خمره را با آب پُر می کنند. ۱۵ الی ۲۰ روز طول می کشد تا گوشتهای اضافی چرم از آن جدا شود.)
۴- نمک پاشیدن(بعد از نمک پاشی پوست ۳ تا ۴ روز به همین حالت می ماند.)
۵- مازوکاری(پوستها را داخل گودالهای آجری اندود شده با چوب می گذارند و روی آن را گرد مازو می پاشند. پوست چهار تا پنج روز در گودال مازو می ماند.)
۶- پرداخت( پس از خشک کردن پوستها در مقابل آفتاب قسمت گوشتی آن را با سنگ پرداخت می کنند.)
۷- رنگ ریختن( برای رنگکاری چرم، رنگهایی مثل گِل ورز، جوهر گُلی و صابون سفید مناسب است که آن را روی چرم می ریزند.)
۸- صیقلزنی(پوست را روی تخته پرداخت کاری گذاشته و صیقل(مُهره) پرداخت را با فشار روی آن می کشند.)
تولیدات مصنوعات چرمی از گذشته تا امروز:
پوستیندوزی- زین سازی- کفاشی-چاروق دوزی- دلوسازی- جلدسازی-سوخت چرم، نقاشی روی چرم و… .
– پوستین: یکی از جامه های گرم در مقابل سرماهای سخت بوده که از پوست گوسفند تهیه می شود. در گذشته پوستین را بیشتر چوپانان استفاده می کرده اند. هم اکنون نیز در برخی مناطق از پوستین استفاده می شود و شهر مشهد از مراکز مهم تولید آن می باشد.
– چاروق: یکی از پای پوشهای کاربردی در گذشته، و تزئینی در حال حاضر می باشد. ابزار کار تولید چاروق به مانند ابزار کار کفاشان می باشد. چاروق یا تمام چرم بوده و یا رویه آن بوسیله نخهای رنگی بصورت توری بافته می شود. شهر زنجان یکی از مراکز مهم تولید چاروق در ایران می باشد.
– زین سازی: از دیگر صنایع وابسته به چرم، زین اسب سازی می باشد. درحال حاضر تنها یک زین ساز در شهر زنجان فعالیت دارد که زینهای بسیار مرغوبی با استفاده از چرم، چوب، ورقه های فلزی، نمد و … می سازد.
– کفاشی: در گذشته رویه و زیره کفش تماماً از چرم بوده و دوخت آن نیز با دست انجام می شده است. اما هم اکنون کفش و صنایع چرمی دیگر، بوسیله چرخ های مخصوص دوخت چرم انجام می گیرد و در زیره کفشها از مواد پلاستیکی استفاده می شود.
– سوخت روی چرم: قالب فلزی حاوی طرح و نقوش را حرارت معین داده، آن را روی چرم گذاشته و با فشار و ضربات چکش نقوش قالب را بر روی چرم منتقل می کنند. محل نقوش منتقل شده روی چرم به رنگ قهوه ای سیر در می آید که در برخی موارد محل نقوش را با طلای مایع زراندود می کنند.
– جلدسازی: اهمیتِ حفظ، نگهداری و تزئین کتب دست نویس علما و دانشمندان و نیز کتب ارزشمندی همچون قرآن، باعث بوجود آمدن هنری بنام جلدسازی شده است. صحافان هنرمند، به ساختن جلد با استفاده از چرم بسنده نکرده و نهایت هنر خود را در تزئین جلد کتاب به کار برده اند. برای تزئین جلد کتابها از روش؛ سوخت چرم، طلاکوبی و نقاشی روی چرم بهره می گیرند.
با توجه به اینکه امروزه چرم جایگاه و اهمیت خاصی نزد هنرمندان، صنعتگران و نیز مردم عادی پیدا کرده است، از چرم بصورت تزئینی در ساخت صنایع دستی متعدد بهره گرفته می شود. در شهر زنجان با توجه به بومی بودن کارگاه تولید چرم صنایع چرمی و تولیدات وابسته به آن از رونق زیادی برخوردار است.
ساخته های چرمی و انواع کاربرد چرم در صنایع دیگر:
۱) انواع کیفها، شامل: کیف دستی و دوشی- ساک دستی و مسافرتی- چمدان- کیف مدارک- کیف پول- جامدادی-قاب عینک-جاموبایلی و…
۲) انواع کفش و پوتین
۳) زین اسب
۴) رویه انواع صندلی و مبل- رویه صندلی ماشین، موتور و دوچرخه
۵) جلد کتاب
۶) انواع کت، بارانی، پالتو، جلیقه، کلاه، کمربند و دستکش چرم
۷) استفاده از چرم در حاشیه فرش و قالی بعنوان محافظ در برابر ساییدگی
۸) سرویس رومیزی اداری
۹) بند ساعت
۱۰) انواع قاب آینه و عکس
و …
