ویژگیهای انسانی استان زنجان

این شهر نام های دیگری هم داشته است که می توانیم به عنوان مثال از نام خمسه که در زمان حکومت قاجاریان به آن گفته می شده است هم به عنوان یکی از اسامی شهر زنجان یاد کنیم.

بر اساس متون تاریخی علت این که به این شهر خمسه می گفته اند این بوده است که:

در این شهر ۵ بلوک بود و به این خاطر بدان خمسه گویند!

از شهر زنگان نیز در اشعار شعرای بسیاری نام برده شده است.

ایلات پنجگانه خمسه که ساکنان اصلی منطقه خمسه (زنجان فعلی) را تشکیل می داده اند  چنین بوده اند:

۱ـ ایل شاهسون:

ایل شاهسون که از ایلات عمده منطقه به شمار می رفته است شامل اتحادیه وسیعی از قبایل قزلباش، شاهسونهای طالشی که از گیلان مهاجرت کرده اند، ایل افشار به سرکردگی محمد حسن خان افشار از طایفه اشاقی باش در اواخر قرن ۱۰ هجری در اثر فشار نادرشاه افشار از استرآباد در حوالی رود اترک مجبور به مهاجرت گردیده اند، تشکیل یافته است.

ناگفته نماند که ایل مزبور قبل از انتقال به استرآباد، در آذربایجان به حالت بیابانگردی روزگار می‌گذرانیده اند. شاهسونها عمدتاً از دو ایل بزرگ افشاری و دویرانی تشکیل یافته که هر یک به قبایل کوچکتری نیز تقسیم شده اند.

طایفه افشار در محل خمسه حدود ۵ هزار خانواده بوده و جهت ییلاق به کوههای طارم در شمال سلطانیه حرکت می کردند و قشلاق را در اراضی مشرق به قزل اوزن که امروزه به قشلاقات افشار معروف است اتراق می نمودند، این ایل بعد از قتل نادر شاه افشار که یکی از رؤسای این ایل در آن شرکت داشته، پس از دستیابی به گنج افسانه ای نادرشاه در قلعه کلات واقع در شمال خراسان و انتقال آن به خمسه، از اوضاع آشفته پس از قتل نادرشاه استفاده نموده و اراضی تحت اشغال خود را به عنوان املاک خصوصی درآوردند و سپس به صورت یکجانشینی و دامپروری توأم با کشاورزی روزگار گذرانیدند.

گروه ایلات دویرانی که در سواحل غربی قزل اوزن از گروس تا قافلانکوه زندگی می کردند از طوایف مختلفی تشکیل یافته بود و دارای سه هزار باب خانه بوده اند.

۲ـ ایل اصانلو:

از ایلات دیگر خمسه است که احتمالاً از جنوب مراغه، مهاجرت نموده و در مرکز شهرستان به دامپروری و کشاورزی روزگار می گذرانیدند.

۳ـ ایل مقدم:

یکی از طوایف ایل بزرگ آق قویونلو به شمار می روند، که در تشکیل سلسله صفویه نقس اساسی ایفا نموده اند.

جد اعلای طایفه مقدم که در این منطقه ساکن شده اند، احمد خان مقدم بیگلری بیگی آذربایجان بوده که در لشکرکشی حسام السلطنه به هرات از سرداران به ناتم قشون به شمار می رفته است، اختلافات داخلی فرزندان وی موجب نا امنی در منطقه آذربایجان را فراهم ساخته بودند، که عباس میرزا نایب السلطنه در ظاهر با ایران اقدام به کوچانیدن پنج هزار خانوار طایفه مزبور به طرف خراسان را نموده است.

هنگام حرکت، برادر بزرگتر در ضیاء آباد ابهر فوت نموده و بقیه ایل از رفتن به خراسان سرباز زدند. در نتیجه سه هزار خانوار به طرف مراغه مراجعت نموده و دو هزار خانوار در معیت دو برادر کوچکتر در مراتع شمالی شهر ابهر تا قریه بویون در شمال سلطانیه به حالت چادرنشینی استقرار یافتند و در اثر مرور زمان یکجانشینی اختیار کرده اند قابل ذکر است که اقوام مقدم شهر قزوین از طایفه مزبور است.

۴ و ۵ ـ ایلات بیات و خدابنده لو بومی شهرستان بوده اند.

 بر اساس تحقیقات کارشناسان سازمان میراث فرهنگی استان در روستاهای استان به جرأت می توان گفت به تعداد هر روستا لهجه خاص آن روستا وجود دارد، همچنین گویش استان زنجان غالبا ترکی است.

زبان فارسی در مراکز آموزشی، ادارات و در مکالمات روزمره بیشتر از سوی نسل جدید استفاده می شود. در برخی روستاها نیز گویش کردی و تاتی به صورت پراکنده و  مختصر یافت می شود.

۳-۳. دین

اکثریت قریب به اتفاق جمعیت استان زنجان را مسلمانان تشکیل می دهند و اختلاط دینی تقریبا در این استان وجود ندارد و همانگونه که در جدول زیر مورد اشاره قرار گرفته است از ۹۶۴۶۰۱ نفر جمعیت استان زنجان در سرشماری سال ۱۳۸۵، تنها ۳۰۳۲ نفر مسلمان نبوده اند.

از این تعداد ۲۳۵۸ نفر دین خود را اظهار نکرده اند، ۴۸۴ نفر مسیحی، ۱۳۳ نفر زرتشتی، ۵۱ نفر سایر و ۶ نفر کلیمی را مطرح کرده اند.

۴-۳) جمعیت

بر اساس آخرین سرشماری عمومی نفوس و مسکن، آبان ۱۳۸۵، جمعیت استان برابر ۹۶۴۶۰۱ نفر بوده که در مقایسه با سرشماری عمومی نفوس و مسکن سال ۱۳۷۵ متوسط رشد سالانه جمعیت معادل ۶۸/۰ درصد بوده است.

از این تعداد جمعیت، ۹۹/۵۷ درصد در نقاط شهری و ۰۱/۴۲ درصد در نقاط روستایی ساکن بوده‌اند. در زمان سرشماری میانگین سنی مردان ۰۱/۲۸ سال و زنان ۱۰/۲۸ سال بوده است.

در سال ۱۳۸۵ استان دارای ۱۶ شهر و تنها شهر بالای یکصد هزار نفر جمعیت، شهر زنجان بوده است.

و در ۱۳۸۶ از حدود ۱۷۶۳۹ ولادت، ۷۶/۴۹ درصد متولدین دخترند. همچنین در این سال ۱۲۳۸۹ ازدواج و ۱۲۲۰ طلاق به ثبت رسیده است که نسبت به سال گذشته به ترتیب ۶۲/۹ درصد و ۳۲/۹ درصد افزایش داشته‌‌اند.

فرهنگ بومی زنجان

نام زنجان عربی‌شده واژه زنگان است. مردم منطقه هنوز هم تلفظ زنگان را بکار می‌برند. شهر زنجان در دره زنجان‌چای (از شاخه‌های قزل‌اوزن) و سر راه شوسه و راه‌آهن تهران به تبریز قرار دارد. صنایع دستی از قبیل ورشوسازی و نقره‌سازی وملیله کاری وچاروق دوزی و چاقوسازی وفرش بافی (فرش زنجان) آن مشهور است.

زنجان از شمال به شهرستان طارم و خلخال و میانه و از مشرق به سلطانیه و طارم و از جنوب به خدابنده و ایجرود و از غرب به شهرستان ماه‌نشان محدود است و از سطح دریا ۱۶۶۳ متر ارتفاع دارد.

ارتفاع قله سپهسالار که در این استان قرار دارد به ۳۳۱۸ می‌رسد و بخش‌های آن عبارت‌اند از بخش مرکزی، بخش زنجانرود، بخش قره پشتلو که جمعاً ۳۲۸ پارچه آبادی دارد.

مردم شناسی زنجانی ها!

مردم زنجان با این که در بسیاری از وجوه با یکدیگر مشترک هستند اما، در برخی از شاخصه های خود با یکدیگر متفاوت می باشند.

با این حال، مردم مهربان زنجان همگی دارای یک صفت بسیار زیبا و پسندیده هستند!

این مردم همگی همچون دیگر مردم ایران بسیار مهمان نوازند و از مهمان خود با جان و دل و هر آن چه که در دست دارند، پذیرایی می کنند.

این مردم شجاع، مهربان و مهمان نواز؛ به زبان ترکی و با لهجه ی زنجانی صحبت می کنند.

مردان و زنان زنجانی هم همچون دیگر نقاط ایران دارای پوشش مخصوص منطقه ی خود هستند.