پل حاج سید محمد زنجان

پل حاج سید محمد زنجان با قدمتی حدوداً صدوچهل ساله همچنان مستحکم و مقاوم بر پای خود ایستاده است.یادگار روزگار قدیم. روزهایی که دران آب چشمه‌ها فراوان‌تر از امروز می‌جوشید و آب رودخانه‌ها و روان‌تر از اکنون. در این پست تعریفی کوتاه از بناهای عام‌المنفعه ارائه‌شده است. سپس به معرفی  حاج سید محمد زنجان پرداخته‌ایم. اطلاعاتی در مورد سازنده و نام این پل، معماری و راه دسترسی به پل حاج سید محمد زنجان  در اختیار شما خواننده عزیز قرار داده‌ایم.

بناهای عام‌المنفعه و سازندگان آن‌ها

سازندگان این بناها بدون هیچ منفعت شخصی اقدام به ساخت این بناها نمودند. این افراد هیچ هدفی به‌جز رضای خدا و خدمت به مردم نداشته‌اند. بنیان‌گذاران این بناها افراد مختلفی اعم از پادشاهان و حکمرانان، کارگزاران دولتی، بازرگانان، ثروتمندان و همچنین افراد خیری از سایر از طبقات بودند.این افراد قسمتی از اموال مشروع خود را به این صورت برای خدمت‌رسانی به مردم وقف کردند.عده‌ای دیگر هزینه‌های تعمیر و نگهداری را متقبل شده‌اند.به هر صورت این بناها چه ازلحاظ نوع سرمایه‌گذاری و چه ازنظر معماری بسیار محترم و افتخارآمیز است.در سراسر ایران و هر گوشه‌کنار این مرزوبوم می‌توان بناهای عام‌المنفعه را دید.این بناها شامل پل‌ها، بازارها، کاروانسراها مراکزی که به بهداشت مردم کمک می‌کردند و… می‌باشد.

توضیحی در مورد شرایط اقلیمی زنجان و نیاز مردم به پل

شهر زنجان شهری است تاریخی و قدمتی طولانی. شهری با آب‌وهوای کوهستانی سرد. وجود رودخانه‌های قزل‌اوزن، زنجانرود از مهم‌ترین این شهرستان می‌باشد. طبیعتاً در زمان‌های قدیم این رودخانه‌ها پر آب‌تراز امروز بودند و تردد و رفت‌وآمد مردم آن زمان را تحت تأثیر خود قرار می‌دادند؛ بنابراین پل‌هایی به‌صورت عام‌المنفعه توسط افراد خیر ساخته شد برای آسودگی مردم ساخته‌شده است. پل حاج سید محمد زنجان یک بنای عام‌المنفعه هست؛ که در زمان قاجار توسط فردی به نام حاج سید محمد ساخته‌شده است. این پل ازنظر معماری یک افتخار ملی برای کشور محسوب می‌شود. پلی که بیش از یک قرن گذر خشن آب رودخانه زنجانرود را تحمل کرده و استقامتی بوده برای رفاه حال مردمان آن زمان.

سازنده پل حاج سید محمد زنجان

این پل توسط یکی از تجار و متمولین  زنجانی در زمان ناصرالدین‌شاه  قاجار در حدود سال ۱۳۰۰ ه. ق   ساخته‌شده است.هم‌اکنون نام این بزرگ‌مرد روی این پل به یادگار مانده است.این شخص همان حاج سید محمد بوده.متأسفانه اطلاعات دیگری از این شخص در دسترس نیست.نام دیگر پل حاج سید محمد (پل قره‌تپه) می‌باشد.نام دیگر پل حاج سید محمد قره‌تپه است و قره‌تپه کلمه‌ای آذری به معنی تپه سیاه است.و علت این نام‌گذاری به خاطر هم‌جواری پل حاج سید محمد با روستای قره‌تپه است.

 پل حاج سید محمد یک شاهکار معماری

معماری استفاده‌شده در این پل ازلحاظ فنی و شکل ظاهری بسیار زیبا است؛که نشان‌دهنده وجود معماران و استادان کار بلد زمان قاجار می‌باشد.در حقیقت این پل توانایی سازندگان آن زمان را نشان می‌دهد.طاق‌های پل، دهانه، پایه‌های پل و مصالح به‌کاربرده شده همگی نمایانگر یک شاهکار واقعی است.در ذیل اطلاعاتی در مورد نکات  فنی و معماری پل اشاره‌شده است.

معماری پل حاج سید محمد زنجان

طول این پل حدوداً ۱۹۵ متر و عرض آن به‌طور تقریبی ۵/۶ متر می‌باشد.پل حاج سید محمد کلاً شامل ۵ دهانه است که سه دهانه آن بزرگ و دو دهانه آن کوچک است.این چشمه‌ها یا همان دهانه‌ها بر روی پایه‌های سنگی، با طاق‌های جناقی قرارگرفته.پایه‌های پل تا ارتفاع ۲ متر می باشد.با سنگ‌های سفید، به ابعاد ۵۵ × ۱۰ سانتی‌متر و ملات با ساروج ساخته‌شده و در داخل و هسته پایه‌ها، از سنگ‌های درشت رودخانه استفاده‌شده است. پایه‌های پل در جهت بالادست، چندضلعی و در پایین‌دست نیم‌دایره شکل‌گرفته است.

دهانه پل و مصالح به کار برده شده

دهانه میانی پل که بزرگ‌تر از دیگر دهانه‌هاست، ۹٫۱۰ متر عرض و از سطح آب حدود ۶٫۵۰ متر ارتفاع دارد. دهانه‌های جانبی پل نیز ۴٫۸۰ متر ارتفاع از سطح آب و ۴٫۹۰ متر پهنا دارد. در میانه دهانه‌های اصلی پل و بر روی پایه‌ها، دو دهانه کوچک‌تر نیز با طاق جناغی و عرض ۲٫۳۰ متر ساخته‌شده است. این دهانه‌ها علاوه بر کاهش وزن پل و صرفه‌جویی در مصالح، آب‌های طغیانی را از خود عبور می‌دهد. همچنان که در تعداد دیگری از پل‌های هم‌زمان در این منطقه شاهد هستیم، در هسته آجری این پل نیز فضاهای خالی طاق دار زیادی تدارک دیده‌شده که این امر باعث سبکی وزن پل، فشار کمتر بر پایه‌ها و صرفه‌جویی در مصالح می‌شود. این فضاها به تعداد ۱۲ عدد، در پایه‌های متکی بر کناره‌های رودخانه و در فاصله بین دهانه‌ها تعبیه‌شده است.

مصالحی مانند آجر در این پل به‌وفور به چشم می‌خورد. تمام طاق‌ها و بدنه اصلی پل با آجرهایی به ابعاد ۵*۲۵*۲۵ سانتی‌متر ساخته‌شده است. بستر رودخانه در محل برپایی پل، سنگ‌فرش شده بود که بعد از خرابی، توسط سازمان میراث فرهنگی با سنگ‌های رودخانه‌ای بازسازی‌شده است. سطح گذرگاه پل، جان‌پناه‌هایی در طرفین دارد و به جهت ارتفاع زیاد دهانه میانی، از وسط به طرفین شیب ملایمی دارد و با سنگ‌های رودخانه‌ای فرش شده است.

بازسازی و اقدامات نهادهای ذی‌ربط

از اقدامات انجام‌شده در راستای حفظ پاکیزگی رودخانه زنجانرود، انتقال فاضلاب شهر زنجان که قبلاً وارد آب‌ رودخانه زنجانرود می‌شد به مکان دیگری است؛ و همچنین اقداماتی در راستای پاک‌سازی پل و آجرچینی قسمت تخریب‌شده پل انجام‌شده است.

پل حاج سید محمد توسط سازمان میراث فرهنگی تعمیر و مرمت‌شده و به شماره ۱۴۸۶ به ثبت تاریخی رسیده است.

زمان بازدید از پل حاج سید محمد

از این پل می توانید در هر روز از هفته و هر ساعت از شبانه روز دیدن فرمایید. به دلیل خطر سیل در روزهای بارانی و ابری از نزدیک شدن به محل آبروهای پل جدا خوددرای فرمایید.

آدرس پل حاج سید محمد زنجان

در اکثر سایت ها محل قرار گیری این در مسیر زنجان – همدان قید شده است. که در زمان های قدیم این مسیر به همدان راه داشته است. این پل در آن زمان خارج از شهر ساخته شده. اکنون با گسترش شهر زنجاناین پل در داخل شهر زنجان قرار گرفته است. آدرس دقیق این پل (کمربندی جنوبی زنجان – تقریبا روبروی خیابان صدر جهان – کوچه باغی که در سر کوچه آن کارواشی به نام دوستی قرار دارد- داخل این کوچه می شویم. در آخر کوچه به پل حاج سید محمد می رسیم).

پل‌های قدیمی معروف زنجان

زنجان در کل سه پل معروف قدیمی دارد. پل حاج سید محمد، پل میر بهاء و پل سردار؛ که هر سه پل به‌صورت عام‌المنفعه ساخته‌شده است.