کارخانه کبریت زنجان

کارخانه کبریت زنجان در سال ۱۳۱۲ به شکل شرکت خصوصی توسط شخصی به نام حاج محمد علی شالچی از اهالی تبریز تأسیس گردید. ابتدا به صورت دستی بوده و سپس با تکمیل بنای ساختمان و ورود ماشین آلات و دستگاه ها در هشتم مهر ماه سال ۱۳۱۵ به نام کارخانه کبریت “سعادت” با حضور سمیعی(نماینده پهلوی اول)و نمایندگان وقت زنجان در مجلس شورای ملی و مسئولین محلی صورت رسمی افتتاح شد.

در سال ۱۳۲۴ دوره فرقه دموکرات آذربایجان شالچی به عراق رفت و فرقیون مدیریت کارخانه را به قازانچه ای سپردند. پس از شکست فرقه، شالچی مجدداً بازگشت و کارخانه تا سال۱۳۳۴ فعالیت داشت که در همین زمان از چرخه تولید به علت اقدامات غیرقانونی و ریخت و پاش ها و عدم کفایت فرزندان شالچی بازماند و کارخانه به بانک ملی سپرده شد و تا سال ۱۳۴۰ این رکود و ایست کامل ادامه داشت تا این که در همین سال حاج محمود ابوحسین(تبریزی)سهام کارخانه را از بانک خریداری نمود و کارفرمای کارخانه شد. وی ابتدا شخصی به نام معاضدی را مدیر کارخانه کرد. در سال ۱۳۴۱ نام کارخانه از سعادت به کارخانه کبریت “سه ستاره بی خطر زنجان” تغییر یافت.
در سال ۱۳۴۴ ابوحسین مدیریت کارخانه را به حاج غلامرضا کوچمشکی (از اهالی همدان) سپرد. آقا عمی دوست محمدی در دوره شالچی سرکارگر و مسئول فنی کارخانه بود و در دوره ابوحسین هم به همکاری دعوت شد. در واقع ایشان کارخانه را که مدتی تعطیل شده بود را مجدداً راه اندازی نمود که خبرش را در روزنامه کیهان آن روز منتشر کردند.

کار آقا عمی با معاضدی و ابوحسین به اختلاف کشید و وی کارخانه را رها و ابتدا مغازه ای را در خیابان سعدی نبش کوچه قلعه جهت تراشکاری اجاره نمود و بعدها کمی پایین تر در خیابان سعدی وسط جنب کوچه رختشویخانه(بابا جمال چوقوری) مغازه ای را خریداری و به تراشکاری پرداخت. وی اولین تراشکار زنجان بود.
در سال ۴۴ کوچمشکی با همکاری علی اکبر بیات و وضع الله شهبازی و رمضان یگانه ( معروف به دَدَم رمضان)و مسلم محمدی و علی خمیر گیر به تأسیس شرکت تعاونی اعتباری با هدف کمک و اعطای وام به کارخانه کبریت سه ستاره زنجان اقدام نمود.
مرحوم مسلم محمدی پس از آقا عمی سرکارگر و مسئول فنی کارخانه بود.
به علت تصویب دستورالعمل طبقه بندی مشاغل که به موجب آن حقوق کارگران افزایش می یافت و از طرفی قیمت کبریت در همان نرخ قبلی باز ماند و مضافاً بر این ها کوچمشکی هم روز به روز به تعداد کارگران می افزود و به دلیل عدم بازپرداخت حقوق کارگران و وام دریافتی از بانک رفاه، مجدداً کارخانه تعطیل می گردد.
در تاریخ ۴ خرداد ماه ۱۳۵۴ هیئت حمایت از صنایع بر طبق ماه ۳ قانون حمایت صنعتی به منظور جلوگیری از تعطیلی کارخانه تصدی و اداره کارخانه و ایفای سایر تعهدات مقرر در قانون کارخانه را تحویل و تا آخر فعالیت کارخانه، آن را به طور امانی اداره کرد و مدیریت کارخانه را به شخصی به نام مقدم واگذار نمود.
پس از انقلاب اسلامی هم مدیریت کارخانه به مهندس تقیلو سپرده شد. کارخانه تا اواخر دهه شصت فعالیت داشت تا این که برای همیشه از حرکت باز ایستاد و با گشایش کارخانه زنجان چوب در شهرک صنعتی شماره ۱ زنجان تعدادی از کارگران کارخانه جذب کارخانه جدید و تعدادی هم بازنشسته شدند و تعدادی هم از دنیا رفتند.
مالکیت زمین کارخانه همچنان با ورثه مرحوم آقای شالچی بود که در زمان استانداری آقای رئوفی نژاد دعوت شدند و مقداری خریداری و مقداری نیز به عنوان هبه، اجازه زمین ها گرفته و رضایت ایشان را (ظاهرا) جلب نمودند و زمین را تکه تکه کردند! مقداری به بوستان کودک، مقداری به کارخانه، مقداری هم در حال احداث… و مقداری هم به مجتمع آپارتمانی تبدیل شد!
محل کارخانه سال ها متروکه ماند و محلی برای تجمع اشخاص لاابالی شد! تا این که اداره بازرگانی نسبت به تعمیر آن همت گماشت. بعد از بازسازی، بین اداره بازرگانی و شهرداری برای مالکیت آن اختلاف افتاد، از آن جائی که اداره بازرگانی هزینه تعمیرات بنای کارخانه را بر عهده گرفته بود و میلیونها خرج کرده بود، مدعی مالکیت آنجا را داشت،اما نهایتاً شهرداری برنده ماجرا شد.
قرار بود به موزه صنعت معدن تبدیل شود که شهرداری با تصویب شورای شهر جلوی این کار را گرفت و آن را محلی برای برگزاری نمایشگاه ها تبدیل نمود.
اقتباس از مقاله فرج الله داودی و عبدالعزیز قائمی در فصلنامه فرهنگ زنجان به شماره های پیاپی ۴۳ زمستان ۱۳۹۳ و ۴۴ بهار ۱۳۹۴