کاروانسرا سنگی
قدیمیترین اثر تاریخی بر جای مانده بر سطح شهر زنجان ، کاروانسرای سنگی می باشد که طبق قرائن ، خاصه متون تاریخی یکی از سه کاروانسرایی می باشد که در دوران اقتدار و حکومت صفویان در این خط ساخته شده ، کاروانسرای سنگی به عنوان یک اثر عام المنفعه در محاوره روزمره مردم این سامان به داش کاروانسرامعروف می باشد و در خارج از بافت قدیمی شهر زنجان قرار گرفته که در روزگار نه چندان دوری مشرف بر مزارع سرسبز و باغات میوه حومه شهر در محور ارتباطی غرب به شرق قرار داشته است.
کاروانسرای سنگی:
گفته می شود که شاه عباس کبیر دستور می دهد در سطح کشور در مسیر راههای ارتباطی و به منظور تقویت سیستم تجاری و بازرگانی که در آن زمان دوران رونق و شکوفائی خود را می گذرانید ، حدود ۱۰۰۰ کاروانسرا را بسازند که با توجه به اینکه عمده مصالح آنها از سنگ بوده به کاروانسراهای سنگی معروف و مشهور می گردند.
ژان باتیست تاورنیه یکی از بزرگترین سیاحان قرن هفدهم میلادی که دقیق ترین و مبسوط ترین نقشه های جغرافیایی دوران صفویه را تهیه می نماید و در ضمن ما را با اوضاع جغرافیایی و اقتصادی و سیاسی آن عهد عمیقاً آشنا می کند ، در بین سالهای ۱۶۳۲ تا ( میلادی ) ۱۶۶۸ شش سفر به مشرق زمین داشته که در این مسافرتها بیش از نه بار از ایران دیدن می کند ، مسافرتهای تاورنیه در زمان سلطنت شاه عباس دوم و شاه سلیمان صفوی انجام می گیرد وی در سفر نامه خود ترجمه ابو تراب نوری در صفحه ۸۰ فصل ششم چنین می نویسد ( روز بعد باید از صحرای پست و بلندی گذشت که در آنجا داخل دره می شوند و به زنجان می رسند زنجان شهر بزرگ و بد بنائیست اما کاروانسرای قشنگی دارد ) با توصیفی که این سیاح اروپائی ارائه می دهد بایستی کاروانسرای سنگی در اواسط حکومت صفویان دایر و آباد بوده باشد اکنون از کل ساخت و ساز این بنای عام المنفعه بیش از یک سوم باقی نمانده از این رو تعیین و تشخیص سبک و سیاق دقیق و معماری و تزئینی آن بر ما نا معلوم و دشوار می باشد.
این کاروانسرا بیش از سه قرن قدمت دارد و از جمله یادمانهای ارزشمند عصر صفوی است.
این اثر به شماره ۲۱۲۸ در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده است.
